Jovan Janjić

Međe, državne i duhovne

Serija zemljotresa drmala je Crnu Goru uoči referenduma, na sam dan referenduma i tri dana kasnije. Ali, malo ko je na njih obratio pažnju, jer su pogledi uglavnom bili usmereni na glasačke kutije.

A treslo se i zbog letaka koji su uoči referenduma i na dan referenduma (20. i 21. maja) deljeni po Crnogorskom primorju, kojima je pozivano: „Odmah nakon proglašenja nezavisnosti oslobodimo naše crkve i manastire okupirane od srpske crkve sa ratnim huškačem Amfilohijem Radovićem na čelu.” U potpisu: „Crnogorska pravoslavna crkva.”

Ove letke, odmah po referendumu, „overio” je samozvani mitropolit te tzv. Crnogorske pravoslavne crkve Miraš Dedejić, izjavljujući za novine kako će, uz podršku vlasti, najkasnije do leta „Crnogorska crkva preuzeti 750 crkava i manastira”, sve one koji su podignuti pre 1920. godine, kada je, veli, „Crnogorska pravoslavna crkva izgubila autokefalnost”.
Vodu na njegovu vodenicu navraća i Novak Kilibarda, koji traži podelu crkvene imovine: između Srpske pravoslavne crkve, koja ovde postoji od svog nastanka, od 1219. godine, kada je Sveti Sava osnovao Zetsku episkopiju, i nečeg što prema crkvenim kanonima ne postoji – „Crnogorske pravoslavne crkve”, osnovane 1993. a registrovane 17. januara 2000. godine u policijskoj stanici na Cetinju. 
Predvodnik projekta nezavisne Crne Gore, njen premijer Milo Đukanović, dan po referendumu, na konferenciji za štampu, pred mnoštvo domaćih i stranih novinara, na pitanje da li će se šta promeniti u položaju Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, posle njenog odvajanja od Srbije, s vidnim oprezom odgovara:

„Ništa se neće promijeniti u tom pogledu. Crna Gora je država koja je svojim Ustavom definisala jasnu podijeljenost između Crkve i države. Istovremeno, ukupna naša politika je politika zalaganja za punu slobodu vjeroispovijesti. Niko neće ugroziti ništa što je kulturna, vjerska ili bilo koja druga potreba ljudi koji u Crnoj Gori žive i koji se izjašnjavaju kao Srbi. Dakle, ni njihova vjerska prava da budu vjernici Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Ono oko čega je možda bilo malo nesporazuma u prethodnom periodu, to je da smo mi smatrali – i dalje ćemo, naravno, smatrati – da se ne smije podleći pritisku za obezbeđenjem monopola, uključujući i represiju. Takva je otprilike bila priča i oko jezika, i oko Crkve, i oko drugih pitanja. Zaista, smatramo da mi, kao država i kao demokratsko društvo, to moramo da omogućimo i drugima koji se ne osjećaju vjernicima te crkve, ili koji ne žele da govore srpskim jezikom, nego žele da govore jezikom koji će se politički zvati crnogorskim, baš kao što se politički i srpski zove srpskim, i hrvatski hrvatskim, i bošnjački bošnjačkim, a nekada su svi bili dio istog srpskohrvatskog jezika, koji je takođe nazvan politički, pedesetih godina, jer su dva najveća naroda u tadašnjoj Jugoslaviji opredijelili naziv takvog jezika...”
A na pitanje o položaju tzv. Crnogorske pravoslavne crkve, Đukanović odgovara, uz političku “šminku” istorije:
„U više navrata sam već saopštavao odnos izrazitog poštovanja prema onome što je Cetinjska mitropolija značila u dugoj, hiljadugodišnjoj istoriji Crne Gore. I danas, takođe, želim da ponovim to poštovanje. Kao što znamo, i status Crkve se mijenjao kroz vrijeme.
U Ustavu Kraljevine Crne Gore je bilo jasno definisano da je Crnogorska pravoslavna crkva autokefalna crkva. Nažalost, Crkva je podijelila sudbinu države nakon odluka koje su donešene na tzv. Podgoričkoj skupštini 1918. godine. Kao što smo svjedoci posljednjih godina, taj proces, i ta ideja, da kažem, za povraćaj statusa autokefalnosti Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi je pokrenut. Ta ideja zaokuplja značajnu pažnju vjernika u Crnoj Gori. Ja sam u više navrata bio u prilici da odgovaram na prigovore od strane Srpske pravoslavne crkve da se država nije adekvatno postavila u odnosu na tu inicijativu. Ja zaista mislim da jeste. Ne mislim da državi pripada uloga nekoga ko će vršiti represiju nad ljudima zato što žele da odnjeguju jednu inicijativu za obnovu autokefalnosti Crnogorske crkve. Ono što je svakako važno da kao država ne smijemo dozvoliti nikakvo nasilje, sa bilo koje strane, ni tim povodom, kao ni povodom bilo kog drugog pitanja.
Takođe, naravno, moramo znati da državi ne pripada da ozvaniči autokefalnost crkve. Zna se kako te procedure idu. Država je uradila ono što je bilo do nje, registrovala je tu inicijativu, u skladu sa postojećim pravnim sistemom. Mi smatramo da se ljudi legitimno okupljaju oko te inicijative. Oni će sigurno biti istrajni u toj inicijativi. I vrijeme će nam doneti odgovor da li će se i oni koji su nadležni za kanonsko priznanje jedne takve inicijative saglasiti sa njom samom.”
Očekivalo se šta će, posle svega, da kaže mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije. A on je dao samo jednu kraću izjavu za “Novosti” i onda – zaćutao.
Izrazio je očekivanje da će vlast u Crnoj Gori u novim uslovima poštovati pravo i pravdu, držati se ustavnog načela o odvojenosti Crkve i države i zaštititi Crkvu od bilo čije samovolje.

“Crkva nastavlja da živi svoj život posle referenduma kao što je živela i pre njega”, kaže mitropolit Amfilohije. “U dugoj istoriji preživela je razne promene, njih je bilo i biće, ali što kaže umni vladika Rade: ‘Što god dođe, svemu sam naredan.' Što se same crkvene imovine tiče, nju nikad niko nije doveo pod znak pitanja ni u turska vremena, pa očekujem da će tako biti i u novim okolnostima.”
Odnosi Crkve i države u Crnoj Gori, koje personifikuju s jedne strane mitropolit Amfilohije, i s druge Milo Đukanović, ocrtavaju se, bar u očima javnosti, velikim amplitudama. Kada je 1997. godine došlo do razlaza tada dve vodeće političke ličnosti Crne Gore (obe iz komunističkog miljea) predsednika Republike Momira Bulatovića i predsednika Vlade Mila Đukanovića, mitropolit Amfilohije stao je na stranu ovog drugog. Bilo je to suprotno mnogim očekivanjima, jer su još tada Mila uglavnom podržavali oni koji su za nezavisnu Crnu Goru, a Momira oni koji su za zajednicu sa Srbijom.
U jesen te godine, pred predsedničke izbore, mitropolit je sa Đukanovićem i Svetozarom Marovićem (tadašnjim predsednikom Skupštine Crne Gore) otišao i u posetu patrijarhu Pavlu u Beograd.
Milo Đukanović je pobedio. Mitropolit Amfilohije 22. oktobra 1997. upućuje čestitku novom predsedniku, a dotadašnjeg predsednika Momira Bulatovića poziva da pruži ruku pobedniku.
Za Badnji dan Đukanović dolazi i zalaže badnjak ispred cetinjskog manastira. Mitropolit hvali novog predsednika da je “razborit čovek”, ocenjujući da je to bio “njegov duhovni, a ne politički čin”, kojim je on (Đukanović) želeo da zacrta jedan nov kurs u odnosima između Crkve i države.

U maju 1998. Milo Đukanović obećao je patrijarhu Pavlu da će “crnogorski državni vrh podržati SPC u odnosu na nepostojeću i samozvanu crnogorsku pravoslavnu crkvu i da će ime, dostojanstvo i imovina Mitropolije crnogorsko-primorske biti zaštićeni”.
Ali, ubrzo dolazi do više nesporazuma između čelnih ljudi Crnogorske mitropolije i crnogorske države. Đukanović se otvoreno izjašnjava kao – ateista. A štampa obelodanjuje i da nije kršten.
U vreme novih predsedničkih izbora ponovo se spuštaju tenzije. Televizijske kamere i fotoaparati, krajem 2002. godine, beleže susret mitropolita Amfilohija i predsedničkog kandidata Đukanovićeve stranke Filipa Vujanovića.
Vujanović pobeđuje “prosrpskog” kandidata. Međutim, ponovo dolazi do zaoštravanja odnosa, i to u takvoj meri da će ubrzo, u Vaskršnjoj besedi 2003. u hramu Hristovog Vaskrsenja u Podgorici mitropolit Amfilohije reći za crnogorsku vlast da “nije ništa bolja od one u vreme Pontija Pilata”. Vlast uzvraća.

Na udaru se našao i sam patrijarh Pavle, kada je u avgustu te godine došao u dvodnevnu posetu Eparhiji budimljansko-nikšićkoj. Njegova poseta okarakterisana je od agresivnih pobornika crnogorske nezavisnosti kao atak na crnogorsku naciju, širenje velikosrpstva, pritisak na građane pred predstojeći popis stanovništva... 
No, kako se intenziviraju pripreme za održavanje referenduma o nezavisnosti Crne Gore, valjalo je opet “spustiti loptu”. Sasvim drugi ambijent dočekuje patrijarha Pavla i još gotovo dvadeset srpskih vladika u Pljevljima, 15. maja 2004. godine. Na veliku svečanost osvećenja konaka drevnog manastira Svete Trojice, u čiju obnovu je uloženo oko tri miliona evra, došao je i predsednik Crne Gore Filip Vujanović. Sa patrijarhom Pavlom sastao se u četiri oka. U srdačnim odnosima je i sa mitropolitom Amfilohijem, kao i sa svim drugim srpskim vladikama. Sve je u najboljem redu...
Početkom jula patrijarh Pavle je ponovo u Crnoj Gori. Došao je da u podgoričkom hramu Hristovog Vaskrsenja rukopoloži novog episkopa dioklijskog Jovana (Purića). I ovog puta patrijarh Pavle i predsednik Vujanović sastaju se u ambijentu dobrodošlice.
Ne prođe puno, a ono opet zategnuti odnosi između Crkve i države u Crnoj Gori. U leto 2005. mitropolitu Amfilohiju prete čak i zatvorom, zbog podizanja omalene crkve Svete Trojice na Rumiji kod Bara.

Ipak, što se više približava vreme referenduma, to čelnici crnogorske vlasti nastoje da se više približe Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Mitropolit Amfilohije omogućava da dva meseca pred referendum, od 14. do 16. februara ove godine, Vlada Crne Gore bude domaćin sabora Međunarodnog fonda jedinstva pravoslavnih naroda, koji radi pod pokroviteljstvom Ruske pravoslavne crkve. U zgradi Skupštine opštine Cetinje, gde su predstavnici 25 pravoslavnih zemalja razgovarali na temu “Država i Crkva u svetu koji se menja – traženje puteva partnerstva za rešavanje savremenih problema”, Milo Đukanović i mitropolit Amfilohije sedeli su jedan pored drugog.
Često se ponavljaju priče kako je tobože nekada Crkva u Crnoj Gori bila autokefalna. Kao što se videlo, to kao neku, navodno, neospornu istinu pominju i vodeći crnogorski funkcioneri.

„Mitropolija crnogorska nikada nije bila autokefalna” – napisao je još u naslovu svoje studije čuveni crkveni istoričar iz Crne Gore dr Qubomir Durković Jakšić. On je ovo svoje delo napisao kao odgovor na slične priče i česta poturanja ideja (posle Drugog svetskog rata) o izdvajanju Crnogorske mitropolije iz sastava Srpske pravoslavne crkve, u samostalnu – autokefalnu crkvu.
Profesor Durković Jakšić, kroz neosporne dokaze, pokazuje da su priče o tobožnjoj autokefalnosti Crkve u Crnoj Gori zasnovane na falsifikatima.
Prvi falsifikat pojavio se 1855. godine, kada su grčki pravnici Ralis i Potlis, sastavljajući na grčkom jeziku zbornik zakonskih propisa Pravoslavne crkve, pod nazivom Sintagma, u njen peti tom uneli, pozivajući se na ruski Sintagmat, da je u Crnoj Gori autokefalna Mitropolija crnogorska. A kao njen poglavar navodi se Petar Petrović. Ne kaže se za vreme kojeg Petra Petrovića je ona to postala, da li Petra I, čiji se zemaljski život završio 1830. godine, ili Petra II, koji je preminuo 1851.

Osim toga, nikakvih tragova i dokaza autokefalnosti nigde nema. Profesor dr Durković Jakšić podseća da se u vreme vladike Petra I i vladike Petra II Eparhija Crne Gore pouzdano nalazila na teritoriji Pećke patrijaršije, koja je silom turske vlasti bila potčinjena Carigradskoj patrijaršiji, pa prema tome “nije bila autokefalna”.
To je potvrđeno i 1993. godine iz Svetog sinoda Ruske pravoslavne crkve, u pismu upućenom na adresu patrijarha Pavla, u kojem se kaže da je “dodeljivanje autokefalnosti Crnogorskoj eparhiji od strane RPC bilo prosto nezamislivo, s obzirom da ona nikada nije bila deo njene kanonske teritorije”. I još napominje: “Mi ne raspolažemo bilo kakvim dokumentima koji bi svedočili o tome da su cetinjski episkopi bilo kada priznavani u svojstvu predstojatelja autokefalne pomesne crkve.”

Drugi „argument” tobožnje autokefalnosti nalazi se u nekanonskim aktima kneza Nikole, u Ustavu Svetog sinoda u Knjaževini Crnoj Gori (sankcionisanog 30. decembra 1903. godine) i Ustavu pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori (od 1. januara 1904. godine). Knez Nikola dao je da se urade ovi ustavi, iako za to nije imao kanonskog osnova. Eparhija u Crnoj Gori niti je mogla da ima, niti je imala autokefalnost.
Knez Nikola vladao je kao samodržac, podseća profesor Durković Jakšić. Crkvenu vlast, ako je tada ona uopšte i postojala, sasvim je uključio u državnu vlast. Na sebe je uzeo ono što mu po kanonima ne pripada: da osniva episkopije, da naimenuje i postavlja episkope, pa i da dodeljuje titulu mitropolita...
Profesor Durković Jakšić izričito naglašava: “Eparhija Crna Gora nije nikad kanonski ni od koga tražila autokefaliju niti joj je iko to pravo kanonski dao, i zato je nikad nije ni imala.”

Ona nije ni imala uslova da to traži, jer je Crna Gora uglavnom imala samo po jednog episkopa, retko kada je imala dvojicu, a ponekad (usled smrti episkopa, dok se drugi ne hirotoniše) bivalo je da ostane bez ijednog. A prema četvrtom kanonu Prvog vaseljenskog sabora potrebno je da budu najmanje četvorica eparhijskih arhijereja.
Autokefalnost može jedino da se traži od majke-crkve, od crkve iz čijeg okrilja se želi osamostaljenje. U ovom slučaju to je Srpska pravoslavna crkva.

Antrfile 1.

Posle referenduma u Crnoj Gori, vlasti u Beogradu su preuzele ulogu naslednice pokojne državne zajednice Srbija i Crna Gora, a pregovori o spornim pitanjima iz testamenta poslednjeg čuvara jugoslovenske ideje će se voditi već za koju nedelju. Slušajući egzaltirane crnogorske nacionaliste, koji su najavili i deobu Mitropolije crnogorsko-primorske i zatražili svoje parče Srpske crkve, verujući ljudi su postavili sasvim logično pitanje – kako će se nova-stara crnogorska država odnositi prema staroj crkvi i hoće li pristalice Miraša Dedeića uskoro početi da osvajaju hramove SPC po Crnoj Gori. U tom iščekivanju, do javnosti, bez zvaničnog obaveštenja, došla je informacija da je mitropolit Amfilohije postao drugi arhiepiskop u Srpskoj crkvi, što je mnoge iznenadilo pa i zbunilo: šta to može da znači? Iako nema informacija da je Arhijerejski sabor SPC ili, pak, Sinod doneo takvu odluku, na saopštenjima Mitropolije crnogorsko-primorske pojavila se titula “arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorsko-primorski” . Vreme koje dolazi će već pokazati da li je reč o ličnoj odluci Amfilohija (Radovića) ili o strategiji Patrijaršije da na taj način ublaži udare koji se mogu očekivati od crnogorskih nacional-romantičara. Jedino je sigurno da Srpska crkva, otkad je u rangu patrijaršije, prvi put ima dva arhiepiskopa. To je još jedan dokaz kroz kakve turbulencije prolazi srpsko društvo. Pa i Crkva. 

Antrfile 2.

Jagma oko Krstitelja

Odlaskom ruke svetog Jovana na 40 dana u Rusiju, smatra se da vlast Crne Gore “kupuje” rusko priznanje crnogorske nezavisnosti

Desnica koja je krstila Gospoda, ruka svetog Jovana Krstitelja, 7. juna, na praznik Trećeg obretenja glave svetog Jovana Krstitelja, stigla je uz velike počasti sa Cetinja u Moskvu. Dolasku jedne od najvećih hrišćanskih svetinja na aerodrom “Domadedovo” u Moskvi, kako javlja dopisnik NIN-a iz ruske prestonice Qubinka Milinčić, prisustvovalo je nekoliko hiljada ljudi. A hram Hrista Spasa bio je premali da primi sve koji su želeli da prisustvuju Svetoj liturgiji, koju je tim povodom služio patrijarh moskovski i cele Rusije Aleksij II.

Iščekujući ovaj događaj, patrijarh Aleksij II – saopštava Moskovska patrijaršija – pozvao je vernike da se milosrdnim delima, molitvama i pokajanjem pripreme za poklonjenje ovoj velikoj svetinji, zahvaljujući se Gospodu “na ukazanoj neizrecivoj radosti i milosti”.
I, zaista, s posebnim oduševljenjem je očekivan ovaj događaj. Jeromonah Petar (Dragojlović), sabrat Cetinjskog manastira koji se nalazi na studijskom boravku u Moskvi, u telefonskom razgovoru za Radio “Svetogoru” sa Cetinja javlja: “Sva pravoslavna Rusija je u iščekivanju, u vazduhu treperi neki čudesan blagoslov dolazeće Svetinje iz Crne Gore koja neprestano i neumorno svakoga čovjeka priziva pokajanju. U duhu poziva na svenarodno pokajanje napisana je i štampana specijalna poslanica Njegove svetosti patrijarha Aleksija Drugog.”

Program dolaska jedne od najvećih hrišćanskih svetinja u Rusiju utanačen je početkom aprila ove godine na sastanku delegacije Fonda svetog Andreja Prvozvanog i Centra Nacionalne slave Rusije sa patrijarhom srpskim Pavlom u Beogradu i sa mitropolitom Amfilohijem, predsednikom i premijerom Crne Gore Filipom Vujanovićem i Milom Đukanovićem u Podgorici. Ali, dogovor je postignut još ranije.
Služba za saopštenja Mitropolije crnogorsko-primorske ističe da je “po blagoslovu moskovskog patrijarha Aleksija Drugog i patrijarha srpskog Pavla, uz učešće Fonda svetog apostola Andreja Prvozvanog došlo do razgovora oko prenosa u Rusiju, radi poklonjenja, desne ruke svetog Jovana Krstitelja u eparhije Ruske pravoslavne crkve”. A zatim se napominje da je “prema dogovoru koji je postignut između ruske vlade – Ministarstva kulture Ruske Federacije sa Vladom Crne Gore – Ministarstvom kulture Crne Gore i Mitropolijom crnogorsko-primorskom” određeno vreme njenog ostanka u eparhijama RPC i vreme povratka na Cetinje.
Iz Rusije je traženo da sve tri velike svetinje koje su se 119 godina nalazile u Sankt Peterburgu, a koje se sada nalaze na Cetinju – Ruka svetog Jovana Krstitelja, čestica Časnog krsta i čudotvorna ikona Presvete Bogorodice Filermose – zajedno krenu u obilazak najveće pravoslavne zemlje. Ali, kao što se vidi, na put je krenula samo Krstiteljeva desnica.

Verovatno da nije mali broj onih koji su se zapitali: da li odlazak Ruke svetog Jovana Krstitelja u Rusiju ima neke veze sa upravo održanim referendumom u Crnoj Gori? Takvo pitanje se postavlja pogotovo što se zna koliko je crnogorskim vlastima stalo da u “svom” posedu imaju (verovatno ne iz duhovnih, koliko iz nekih drugih razloga) tri velike hrišćanske svetinje koje se trenutno nalaze na Cetinju. To najubedljivije potvrđuje činjenica što ne dopuštaju da ikona Presvete Bogorodice Filermose bude u Cetinjskom manastiru zajedno sa druge dve svetinje, kako je uvek kroz prethodne vekove bilo. Već je drže u “svom, državnom posedu” – u Državnom muzeju na Cetinju.
Ima mišljenja da crnogorska vlast, velikodušnim dopuštanjem da Ruka svetog Jovana na 40 dana ode u Rusiju, “kupuje” rusko priznanje crnogorske nezavisnosti. A kao jedan od razloga moglo bi da bude i “uzvraćanje zahvalnosti” što je omogućeno da se na Cetinju, sredinom februara ove godine, održi Deseta konferencija Međunarodnog fonda jedinstva pravoslavnih naroda, koji radi pod pokroviteljstvom Ruske pravoslavne crkve. Na ovom pravoslavnom saboru učestvovali su predstavnici 25 zemalja, što je imalo veliki odjek pred referendum u Crnoj Gori.
Neki potežu i sumnju da li će Ruka svetog Jovana biti vraćena u Crnu Goru. Podseća se na slučaj sa jednim listom otrgnutim iz Miroslavljevog jevanđelja. U zimu 1845/46. godine tadašnji ruski arhimandrit, potonji vladika kijevski Porfirije Uspenski, opčinjen lepotom ovog jevanđelja, krišom je u biblioteci manastira Hilandara isekao jedan list i odneo ga sa sobom. On se i danas nalazi u Petrogradu.
Ali, u te sumnje malo ko želi da veruje. Jer, reč je o tako velikoj svetinji kojoj ni takve sumnje ne priliče.
A ne priliči ni njeno svojatanje. Ruka koja je krstila Isusa Hrista je svetinja svih hrišćana!

Antrfile 3.

Arhiepiskop cetinjski

Otkud Amfilohiju(Radoviću) titula arhiepiskopa i šta bi to moglo da znači?

Mitropolitu crnogorsko-primorskom Amfilohiju (Radoviću), kako se pouzdano saznaje, Sveti sinod je odmah posle sabora dopustio da nosi titulu „arhiepiskopa cetinjskog”.

Izvlačiti brze zaključke i iznositi razne pretpostavke ovim povodom, nije preporučljivo. Neki su odmah žurno rekli da je to priprema za odvajanje od SPC, po starom principu svakoj nezavisnoj državi – nezavisna (autokefalna) crkva.

Arhiepiskop Amfilohije nije prvi u istoriji Crne Gore u tom svojstvu. Početkom 20. veka to je bio, ne sve vreme, mitropolit Mitrofan Ban (1841-1920). Ustav Sv. sinoda Kneževine 1903. godine govori o Cetinjskoj arhiepiskopiji, kojom upravlja arhiepiskop, koji nosi titulu mitropolita crnogorskog, brdskog i primorskog. Mala kneževina je 1910. postala kraljevina, tome sasvim odgovara rang arhiepiskopije, slično kao što je u to vreme bilo na primer u Grčkoj. Retko ko pak je koristio ovu zvučniju titulu „poglavice sve pravoslavne crkve u Crnoj Gori”, kako se tada govorilo. Greška današnjih autokefalista, koji nemaju podršku u kleru već u politici, je da nameću zaključke u vezi prošlosti kako bi legitimisali sadašnje namere.

Na čelu srpske Crkve, od Svetog Save do sredine 14. veka, kada je uspostavljena patrijaršija, nalazili su se arhiepiskopi pećki, bilo ih je ukupno dvanaest. Posle Velike seobe, preko Save i Dunava, mitropoliti karlovački obavezno su u tituli imali i da su arhiepiskopi. Takođe i patrijarsi, sva šestorica, zaključno sa Lukijanom Bogdanovićem, misteriozno nastradalim na samom početku svetskog rata. Pre toga, Srbin Maksim Branković, kanonizovan ubrzo po smrti, neko vreme bio je arhiepiskop u Vlaškoj.

Kada je stvorena ujedinjena srpska Crkva u kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1920. godine, patrijarh Dimitrije je prvih meseci titulisan i kao „arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije”, a krajem iste godine drugačije: „arhiepiskop pećki i karlovački i mitropolit beogradski”. Sledeće godine je poglavar bio „arhiepiskop beogradski i patrijarh srpski”. Današnje oslovljavanje uvedeno je kasnije iste godine i ono glasi: Arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski”.

U sastavu SPC je autonomna Ohridska arhiepiskopija na čijem je čelu arhiepiskop Jovan (Vraniškovski), koji je ujedno i mitropolit skopski.

U prvim vekovima hrišćanstva osim titule episkopa nije bilo viših. Tek od četvrtog veka arhiepiskopima se nazivaju episkopi nekoliko najvažnijih katedri – Rima, Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima a potom još pet. Jasno je da se počast odavala određenim značajnim gradovima, koji su bili regionalna administrativna središta u okviru Rimske imperije. Pravo imenovanja ili preimenovanja imali su isključivo vaseljenski sabori, niko nije mogao sam sebe, ili od svoje crkve, da uzdigne u arhiepiskopa.

Pravoslavlje u svojoj povesti poznaje brojne titule episkopa, koje zavise od mesta za koje su postavljeni, njihove pozicije i uloge u državi i suštine njihovog zadatka i misije. Osim što su mogli imati rang patrijarha, pape (u Rimu i Aleksandriji), mitropolita ili arhiepiskopa, mogli su biti egzarsi, primasi, katolikosi, autokefali, ili niži status – horepiskopi, vikarni i pomoćni episkopi.

Biti ahrhiepiskop u najvećoj pravoslavnoj crkvi sveta, ruskoj, znači samo primiti lično priznanje posle dužeg vremena arhijerejske službe. Grad u kome takav živi ne stiče rang arhiepiskopskog sedišta. Moskovska patrijaršija danas ima oko šezdesetak arhiepiskopa. Ovaj status je niži nego mitropolijski. I rumunska crkva ima desetak arhiepiskopa. To što je u drugim pomesnim pravoslavnim crkvama drugačije, predstavlja samo striktnije pridržavanje stare tradicije da je arhiepiskopstvo povezano samo sa znatnim, većinom glavnim, gradom. Poglavari kiparske i grčke, kao i nekoliko novijih crkava, nisu patrijarsi već arhiepiskopi. Tako tutula prvojerarha Grčke glasi da je on „arhiepiskop atinski i cele Elade”.

Odluka da se crnogorski mitropoliti (ponovo) titulišu kao arhiepiskopi cetinjski, sa crkvenopravnog stanovišta je potpuno korektna. Pogotovo u novim političkim okolnostima kada je njegovo sedište van zemlje u kojoj se nalazi glavno crkveno središte. To nije prvi korak odvajanja, ili uvertira pred traženje autokefalije. Za tako nešto ne postoji raspoloženje u samoj Crnoj Gori. Oko gospodina Miraša Dedejića postoji grupa koja predstavlja neku vrstu političke organizacije koja se koristi verskim rekvizitima, što se u svetu ne odobrava i izaziva više podsmeh nego iritaciju. Prva putovanje van zemlje arhiepiskopa Amfilohija vodi u rusku prestonicu gde nosi desnicu svetog Jovana, Preteče i KrstiteljaHristovog.

Živica Tucić