Zoran Stokić

Pregovori u Beču i budući status Kosova i Metohije

Uvod

U skladu sa rezolucijom 1244 SB UN i drugim relevantnim dokumentima, zadatak UNMIK-a je da pomogne u stvaranju uslova za proces u kojem bi se utvrdio budući status KiM, i to tako što, između ostalog, nadgleda primenu zadatih standarda na planu zaštite manjina, kulturne baštine, decentralizacije i dr, a polazeći od principa „standardi pa status“, u skladu sa kojim bi tek kad UN daju pozitivnu ocenu kosovskim privremenim organima u vezi sa primenom standarda, moglo da se počne sa razgovorima o budućem statusu KiM.

Polazeći od Izveštaja norveškog ambasadora Kai Ejdea, predstavljenog Savetu bezbednosti UN oktobra 2005, u kojem je data ocena situacije na KiM u kontekstu postojanja uslova za eventualno otpočinjanje razgovora o budućem statusu, SB UN je doneo odluku da se pokrene proces usmeren na pronalaženje odgovarajućeg rešenja za budući status Kosmeta, s čim u vezi je Generalni sekretar UN imenovao bivšeg finskog predsednika Martija Ahtisarija za svog specijalnog izaslanika za proces o budućem statusu Kosova, odnosno penzionisanog austrijskog diplomatu Alberta Roana za Ahtisarijevog zamenika.

              Osnovna ideja je da Ahtisari posreduje u razgovorima dve strane s ciljem da se iznađu kompromisne solucije za pitanja čije rešenje treba da predstavlja sastavni deo odluke o budućem statusu KiM, a to su pre svega: sistem lokalne uprave (decentralizacija), status crkava i manastira SPC i spomenika kulture, zaštita Srba i ostalog nealbanskog stanovništva, te ekonomska pitanja - kosovski dug, status državne i društvene imovine u svetlu započete privatizacije i dr.

Predviđeni vremenski okvir

             U skladu sa predviđenim vremenskim okvirom, gore navedena pitanja trebalo bi da se reše do kraja juna ove godine, nakon čega bi pred SB UN šef UNMIK podneo izveštaj o situaciji na terenu (sprovođenje statusa), a Ahtisari o rezultatu procesa (ocena u kojim oblastima su postignuta obostrano prihvatljiva rešenja, odnosno koja pitanja su ostala otvorena). U septembru bi Ahtisari predstavio Kontakt grupi konačan rezultat procesa zajedno sa svojim predlogom rešenja za pomenuta otvorena pitanja, odnosno budući status, Kontakt grupa bi taj predlog prosledila SB UN, gde bi se do kraja godine usvojila odgovarajuća rezolucija.

            Razgovori se vode u Beču, tako što se jednom ili dva puta mesečno organizuju jednodnevni ili dvodnevni sastanci dve strane kojima rukovodi A.Roan. Između svake runde pregovora (do sada ih je održano pet, a šesta je u toku) predstavnici Kancelarije M.Ahtisarija, tzv. UNOSEK (vid. www.unosec.org ) dolaze u Prištinu i Beograd na odvojene „pripremne“ razgovore . Tema prve četiri runde pregovora bila je decentralizacija, pete zaštita kulturne i religiozne baštine , a šeste ujedno i poslednje runde pregovora o   tzv. „statusno neutralnim pitanjima“ je ekonomija.

             Što se decentralizacije tiče, način na koji će ona biti uređena za obe strane u pregovorima predstavlja jedno od najvažnijih pitanja u procesu nalaženja rešenja za budući status pokrajine, budući da će od propisanih nadležnosti na opštinskom nivou direktno zavisiti ne samo položaj i ostvarivanje osnovnih prava nealbanskog stavnoništva, pre svega Srba, već i   uloga Beograda u regulisanju pitanja vezanih za položaj Srba na KiM, između ostalog kroz veze sa opštinama sa srpskom većinom.

Hronologija pregovora u Beču

Prva runda pregovora (21.02.2006.) – razmatrani su osnovni principi prenošenja nadležnosti na opštine u oblasti zdravstva, obrazovanja, kulture, socijalnog osiguranja, policije i sudstva. Dve strane su načelno saglasne u vezi sa oblastima koje treba da budu uređene na lokalnom nivou, ali su nesaglasne u odnosu na stepen autonomije opština u   pogledu nadležnosti.

Druga runda pregovora (17.03.2006.) – razmatrana su pitanja finansiranja na lokalnom nivou, međuopštinska i saradnja opština sa srpskom većinom sa Beogradom. Dve strane su saglasne da je finansiranje od strane Beograda prihvatljivo uz uslov da se obavlja na transparentan način i da je ograničeno na oblasti u nadležnosti opština, kao i da srpske opštine mogu da se međusobno povezuju, odnosno da održavaju saradnju sa Beogradom.

Međutim, postoje duboke razlike u vezi sa načinom na koji bi se gornje ostvarivalo, gde je posebno osetljivo pitanje saradnje sa Beogradom, budući da prištinska strana strahuje da bi se na taj način uveo novi „nivo vlasti“ između budućih kosovskih centralnih i opštinskih organa, zbog čega insistira da finansiranje iz Beograda ide isključivo preko centralnih prištinskih vlasti, odnosno preko budžeta Prištine, što srpska strana ne prihvata, insistirajući na direktnom finansiranju, uz transparentnost i mogućnost nezavisne kontrole. Na kraju, nije postignut formalan dogovor ni po jednom od razmatranih pitanja.

Treća runda pregovora (03.04.2006.) – razmatran je dokument koji je pripremio UNOSEK (principi decentralizacije, nadležnosti opština, finansiranje, međuopštinska i saradnja srpskih opština i zajednice srpskih opština sa Beogradom), a koji je trebalo da predstavlja neku vrstu rezimea prve dve runde pregovora.

Ali, ispostavilo se ne samo to da nijedna strana ne prihvata Roanov dokument, već i to da i dalje postoje znatne razlike u konceptima dve strane, pri čemu prištinska strana insistira da se uspostavi sistem decentralizacije primenljiv u svim budućim opštinama, koji bi, navodno, bio „etnički neutralan“, dok srpska strana insistira na visokom stepenu autonomije za opštine sa srpskom većinom, sa institucionalizovanim vezama sa Beogradom i uz ograničenu ulogu kosovskih centralnih vlasti.

Četvrta runda pregovora (05.05.2006.) – tema razgovora bila je stvaranje novih opština, odnosno korigovanje granica postojećih opština sa srpskom većinom.

Postignut je određen stepen saglasnosti u vezi sa kriterijumima na osnovu kojih će se osnivati nove opštine, odnosno korigovati granice postojećih, a to su:

•  stanovništvo - na osnovu popisa iz 1981. god, popis a iz 1991. (na kojem nisu učestvovali Albanci), UNMIK-ovog popisa za izbore iz 2001. god. i na osnovu popisa raseljenih sa Kosmeta iz 2002. god, pri čemu je veličina novih opština - minimum 5 000 stanovnika, sa određenim brojem izuzetaka (tzv. „enklave“) i uz učešće srpskog stanovništva u opštinama sa srpskom većinom u proseku od 70% ukupne populacije;

•  povratak raseljenih Srba i drugih nealbanaca u novoformirane opštine, posebno u tzv. „povratničke opštine“ (op š tina Osojane); Srpska strana naročito potencira povratak raseljenih Srba i drugih nealbanaca kao jedan od kriterijuma za formiranje novih opština, jer bi se u suprotnom priznalo etničko čišćenje Srba i drugih sa Kosova od strane kosovskih Albanaca kao legitimno;

•  vlasništvo - državno, društveno, crkveno i privatno, nad zemljom, imovinom, stanovima i dr (na osnovu katastarskih podataka i drugih proverljivih izvora);

•  postojanje crkava, manastira i kulturno-istorijskih spomenika;

•  ekonomska održivost, funkcionalnost i neophodna infrastruktura.

Prištinska strana predložila je osnivanje tri nove opštine (Gračanica, Ranilug i Severna Mitrovica) i proširenje jedne postojeće opštine (Novo Brdo).

Srpska strana predložila je stvaranje 14 novih opština sa srpskom većinom, uz dve opštine sa goranskom (opština Gora) i romskom populacijom (opština Rasadnik, na teritoriji južne Mitrovice), odnosno izmenu granica pet postojećih srpskih opština.

I dalje je otvoreno pitanje statusa Kosovske Mitrovice, gde prištinska strana traži rešenje da novoformirana (pod)opština Severna Mitrovica bude u sastavu grada K.Mitrovice, koji bi bio pod međunarodnom upravom u periodu od tri godine, nakon čega bi bili održani lokalni izbori - posle kojih bi „grad bio integrisan“ (odn. stavljen pod kontrolu lokalnih Albanaca). Nasuprot tome, srpska strana traži da se Severna Mitrovica spoji sa već postojećom srpskom opštinom Zvečan, koja se nalazi u zaleđu severne Mitrovice u jedinstvenu opštinu (predlog za ime buduće opštine je „Zvečanska Mitrovica“), u kojoj bi procenat srpskog stanovništva iznosio približno 90%.

A.Roan je konstatovao da će se u narednom periodu nastaviti rad na detaljnom razmatranju ponuđenih rešenja u vezi sa novim opštinama, uz napomenu da nije usaglašeno ni pitanje potencijalnog povratka interno raseljenih lica (Srba i drugih nealbanaca) kao kriterijuma za stvaranje novih opština.

Peta runda pregovora (23.05.2006.) – tema razgovora bila je zaštita religioznog i kulturnog nasleđa na KiM. Budući da značajan deo srpske baštine na Kosmetu čini imovina Srpske pravoslavne crkve, u sastavu državnog pregovaračkog tima bili su i predstavnici SPC.

Iako je postignuta (do tada nezamisliva) saglasnost u vezi sa pojedinačnim merama zaštite, ostale su konceptualne razlike dve strane:

- srpska strana želi da se pitanje zaštite kulturne i religiozne baštine delom reši i kroz sistem decentralizacije, između ostalog tako što bi crkveni objekti i zaštićene zone u kojima se oni nalaze bili u sastavu opština sa srpskom većinom, odnosno u njihovoj nadležnosti, u slučajevima teritorijalno izdvojenih objekata;

- prištinska delegacija smatra da zaštita verske i kulturne baštine treba da bude regulisana posebnim merama, bez vezivanja za opšti plan o decentralizaciji Kosmeta.

Što se pojedinačnih mera tiče, obe strane su saglasne da je neophodno uspostavljanje zaštitnih zona oko pojedinih crkvenih objekata, s čim u vezi će naknadno oformljena ekspertska grupa utvrditi kriterijeme za određivanje ukupnog broja, odnosno veličine ovih zona. Postignuta je i načelna saglasnost u vezi sa slobodom kretanja crkvenih lica, oslobađanjem od poreza, finansijskom pomoći Beograda u vidu penzija, zdravstvenog osiguranja i sl.

Ostala su otvorena pitanja nadležnosti koja se tiču obnove srušenih i oštećenih crkvenih i drugih objekata, kao i vraćanja eksponata muzeja sa teritorije KiM koji se trenutno nalaze u Beogradu.

Šesta runda pregovora (31.05.2006.) – Razgovori na ekonomske teme su u toku, a glavne teme su započeti proces privatizacije na KiM i kosovski dug. Zbog kompleksnosti ove teme, za očekivati je da će današnja runda biti samo uvod u razgovore o ekonomskim pitanjima koji će svakako uslediti u narednim mesecima i koji će podrazumevati rad u   nekoliko radnih ekspertskih grupa.

Odnos pregovora o decentralizaciji i pregovora o budućem statusu Kosova

Za obe strane u pregovorima, način na koji će decentralizacija biti uređena predstavlja jedno od najvažnijih pitanja u procesu nalaženja rešenja za budući status pokrajine budući da će od propisanih nadležnosti na opštinskom nivou direktno zavisiti ne samo položaj i ostvarivanje osnovnih prava nealbanskog stanovništva (pre svega Srba), već i uloga Beograda u regulisanju pitanja vezanih za položaj Srba na KiM (pre svega kroz vertikalne veze sa opštinama sa srpskom većinom, koje bi u određenim sektorima bile horizontalno povezane u zajednice opština). U tom smislu, postoji direktna međuzavisnost između pitanja izbora modela decentralizacije i vrste budućeg statusa pokrajine. Upravo zbog ovog poslednjeg je teško pronaći rešenje za pitanje decentralizacije na statusno neutralan način (bez vezivanja za pitanje budućeg statusa Kosmeta), a što je formalna intencija pregovora u Beču. Ovo je između ostalog bio i razlog zbog kojeg je srpski pregovarački tim krajem maja meseca izašao s predlogom da se izmeni dosadašnji koncept pregovora tako što bi paralelno sa temama koje su do sada tretirane kao „statusno neutralne“ počela da se razmatraju i pitanja vezana za budući status pokrajine, a s ciljem da se dođe do obostrano prihvatljivih, i još bitnije, u praksi primenljivih rešenja. U tom smislu, jučerašnje predstavljanje srpske platforme za rešenje budućeg statusa Kosmeta od strane koordinatora srpskog pregovaračkog tima Slobodana Samardžića i Leona Kojena praktično „otvara“ drugi, suštinski deo pregovora kojim se ulazi u proces definisanja statusnog okvira, a u kome će jedino biti moguće postaviti okvir za moguća rešenja pitanja koja su bila predmet dosadašnjih bečkih pregovora (decentralizacija, verska i kulturna baština i ekonomija)