Srdjan Puhalo

ETNIČKA DISTANCA GRAĐANA  REPUBLIKE SRPSKE I FEDERACIJE BiH  PREMA NARODIMA BIVŠE SFRJ

Rat koji se vodio na teritoriji Bosne i Hercegovine okončan je krajem 1995. godine dolaskom snaga UN i potpisivanjem Dejtonskog sporazuma. Bosna i Hercegovina koja je u bivšoj SFRJ predstavljala bastion bratstva i jedinstva,  postala je zemlja u kojoj žive tri, duboko zavađena i podjeljena, naroda.

Šest godina kasnije, bilo je interesantno istraživati  koliko su Srbi, Hrvati i Bošnjaci u Bosni i Hercegovini sremni da uspostave odnose među sobom,ali i sa drugim narodima nekadašnje SFRJ.  

  ETNIČKA DISTANCA

            Pojam socijalne distance u socijalnu psihologiju uveo je E. Bogardus, a pod uticajem sociologa Parka. Park je pod socijalnom distancom podrazumijevao različite stupnjeve razumijevanja i osjećanja intimnosti koji se javljaju u različitim socijalnim situacijama i socijalnim odnosima, a Bogardus je  formirao izvjestan broj “adekvatnih interpretacija i gradacija” tog osjećanja intimnosti. Odabrao je sedam različitih vrsta socijalnih odnosa, koji se međusobno razlikuju u pogledu stepena intimnosti koji je u njima prisutan. 

Počevši od najintimnijeg, to su sljedeći odnosi: 

1.      Blisko srodstvo putem braka,

2.      Članstvo u istom klubu kao izraz bliskog prijateljstva,

3.      Susjedstvo, stanovanje u istoj ulici,

4.      Zaposlenje u istoj profesiji,

5.      Državljanstvo, stalan stanovnik jedne države,

6.      Samo posjetilac zemlje i

7.      Isključenje iz zemlje.

             Neke dileme vezane za korišćenje skale socijalne distance su metodološke, a neke teorijske prirode. Važniji je teorijski problem: šta je socijalna distanca, kakva je njena veza sa stavom? Da li su to isti pojmovi koji su dobili različita imena zato što su potekli iz dva različita izvora?  Ili je distanca jedna od komponenti stava, možda konativna? Ekstremno negativan stav u svakom slučaju zahtjeva više od odbijanja svih kontakata sa pripadnicima date grupe. Zato i skale socijalne distance, na svom ekstremnom negativnom polu nekada sadrže tvrdnje koje ne ostaju na distanciranosti.

             Postoji više razloga zbog kojih se distanca ne može svesti samo na stav. Prvo, velika distanca nije uvijek znak neprijateljstva, negativnog stava, već i znak koliko je grupa prema kojoj se pokazuje distanca ispitaniku nepoznata, tuđa. Društvena distanca je, kako ističe Pantić (1987) , određena i društvenim normama koje postoje u društvu. Kastinski sistem, na primjer, zahtijeva jasnu i veliku socijalnu distancu između klasa, koju ne zasniva na neprijateljstvu između kasti

( Havelka, Kuzmanović, Popadić, 1993 ).

 ISTRAŽIVANJE ETNIČKE DISTANCE U BiH POSLE RATA

             Diplomski rad Branke Lučić zasnivao se na  etničkoj distanci i nacionalnim stereotipijama Srba u Srpskom Sarajevu. Rađen je u novembru 1996. godine i dao je veoma interesantne rezultate. Ispitivanje je pokazalo da se Srbi iz Srpskog Sarajeva najviše distanciraju od Muslimana i Hrvata, a manje od Amerikanaca i Rusa, a najmanje od Srba iz Srbije.  Stepen etničke distance povezan je sa uzrastom ispitanika (mlađi se manje distanciraju od starijih); obrazovanje oca (manju distancu pokazuju oni čiji otac ima završenu višu ili visoku školu);  značaj nacionalne pripadnosti (više se distanciniraju oni koji pridaju veći značaj svojoj nacionalnoj pripadnosti); sindorom antoritarne ličnosti (više se distanciniraju oni ispitanici koji koje imaju više autoritarnosti). Korelacije ispoljavanja etničke distance i nezavisnih varijabli su niske ali statistički značajne. Odnos prema stranim nacijama, Amerikancima i Rusima, nije isti. Srbi iz Srpskog Sarajeva pokazuju više distanciranja prema Amerikancima nego prema Rusima, vjerovatno zato što angažman Amerikanaca u toku rata procjenjuju kao neprijateljski i usmjeren protiv Srba. Odnos prema Rusima je, u poređenju sa drugim etničkim grupama, rekli bismo neutralan, ne pokazuju ni ekstremno odbijanje ni prihvatanje. Izrazito odbacivanje Muslimana, Hrvata i donekle Amerikanaca,  izražena visoka distanca prema njima, upućuje na pretpostavku o postojanju etnocentrizma, razlikovanja svoje od druge etničke grupe. Sopstvena nacija se doživljana kao izrazito slavna, značajna i istaknuta, a druge nacije kao različite, tuđe i neprijateljske ( Lučić, 1997 ).

             Istraživanje V. Turjačanina je  izvršeno tokom novembra 1999. godine u  Banjaluci, Prijedoru, Prnjavoru, Derventi i Doboju, u Republici Srpskoj. Predmet  istraživanja bila je etnička distanca osnovaca, srednjoškolaca i studenata  prema pojedinim narodima čiji su vojnici u sastavu SFOR-a, te prema nekim narodima sa područja bivše SFRJ. Rezultati istraživanja pokazuju da ispitanici najviše odbacuju odnose sa Albancima (tj etnička distanca je najveća), potom sa Romima, Bošnjacima, Njemcima, Hrvatima, Amerikancima, i Englezima, slijede Italijani i Španci, dok se najmanje odbacuju Rusi. Prihvatanje Srba je skoro stopostotno.  Osnovci pokazuju najmanje prihvatanje odnosa sa pripadnicima drugih naroda, slijede srednjoškolci, dok su studenti najotvoreniji, tj najmanje distancirani. Razlike izmedju ovih grupa su značajne u slučaju svih naroda i to na nivou 0.01. Ispitanici iz grada više prihvataju ponudjene odnose od ispitanika sa sela.

  Etničku distancu i etničke stereotipe studenata psihologije (prva i druga godina studija) u Banjoj Luci i Sarajevu istraživala je grupa autora 2001. godine. Dobijeni rezultati pokazuju da studenti iz Sarajeva najviše odbacuju ponuđene odnose sa  Srbima iz Republike Srpske, zatim Romima i Srbima iz Srbije. Najviše se prihvataju Bošnjaci iz Federacije BiH, kao i Bošnjaci koji su manjinski narod u Republici Srpskoj ili nekoj drugoj državi. Studenti iz Banje Luke najviše odbacuju ponuđene odnose sa pripadnicima romskog naroda, zatim Bošnjake iz Federacije BiH i Hrvate iz Hrvatske. Najmanje se odbacuju Srbi iz Republike Srpske i Srbije.

ISTRAŽIVANJE ETNIČKE DISTANCE PREMA  NARODIMA BIVŠE SFRJ U REPUBLICI SRPSKOJ I BiH FEDERACIJI

             Ispitivanjem su obuhvaćeni punoljetni građani Republike Srpske u regionima Prijedor, Banjaluka, Doboj, Bijeljina, Zvornik,  Sokoca, Višegrad i Trebinje. U Federaciji BiH obuhvaćeni su regioni Bihaća, Tuzle, Zenice, Kiseljaka, Mostara, Čapljine i Sarajeva.

 U Republici Srpskoj uzorak je reprezentativan dok za Federaciju BiH ne smijemo to sa sigurnošću da tvrdimo jer nije bilo  moguće  obuhvatiti dovoljan broj opština u ovom entitetu.

 U ovom istraživanju koristimo modifikovanu Bogardusovu skalu etničke distancije koja sadrži osam vrsta socijalnih odnosa. Odnosi su poređani od onog sa najvećim stepenom distance (najmanja bliskost) do najmanjeg stepena distance (najveća bliskost). Odnosi su formulisani u obliku tvrdnji na koje se odgovara prihvatanjem ili neprihvatanjem datog odnosa.

 Ponuđeni odnosi su:

      1.   Da posjećuje moju zemlju kao turista

2.      Da stalno živi u mojoj zemlji ,

3.      Da stanuje u mom susjedstvu, u istoj zgradi ili ulici ,

4.      Da bude nastavnik u školi u mom mjestu

5.      Da mi bude šef na poslu

6.      Da ima rukovodeći  položaj u mojoj zemlji,

7.      Da se družim sa njim (njom) kao sa prijateljem,

8.      Da moja sestra (brat) stupi u brak sa njim (njom)

9.      Da stupam u brak sa njim (njom).

Nacije prema kojima su utvrđene etničke distance u Fedraciji BiH su: Slovenci, Crnogorci, Hrvati, Albanci, Srbi, Makedonci, Romi. U Republici Srpskoj utvrđena je etnička distanca prema: Slovencima, Crnogorcima, Hvatima iz BiH, Bošnjacima, Makedoncima i Romima.

  3.2  NEZAVISNE VARIJABLE

 1. Pol

 2. Starost

             3. Obrazovanje

(Na mjesto ponuđeno za odgovor anketar je upisao  godine školovanja ispitanika)

4. Nacionalnost

Tabele:

FEDERACIJA BiH

Tabela 11: Prihvacenost pojedinih naroda prema ponudenim odnosima

Tabela 12: Prihvacenost ponudenih odnosa za odredeni narod

hronika vesti (arhiva)