Igor Ivanović

SRBIJA   PROTIV   KRUGA   DVOJKE

            Od samog početka svoje ustaničke istorije, seljačka Srbija je znala da nema države bez učenih ljudi. Slala je svoju decu na školovanje po Evropi, da bi im po povratku predala barjak u ruke. Koliko god da su postojale prirodne razlike između pismenog i nepismenog sveta i povremeno nerazumevanje kao u slučaju Đakove bune, nisu se udaljili od zajedničkog velikog sna: stvaranje slobodne i jake srpske države!

            Tokom višedecenijskog procesa oslobađanja od Turaka deo srpske elite prelazi da živi po gradovima, dok sela i dalje čine osnovnu narodnu supstancu. Iz ovakve logične demografske ravnoteže modernizuje se Beograd u malu i uređenu prestonicu, na koju se primenjuje urbanistički i arhitektonski model Pariza. Nakon nasilnog preuzimanja vlasti od strane komunista dolazi do nagle demografske rotacije u Srbiji. Nova vlast na krilima industrijalizacije primenjuje dijametralno suprotni ekonomski model i život u selima čini besmislenim. Sela odumiru i gradovi se stihijski pune. Nedugo zatim, uz primenu centralizovanog upravljačkog modela u državi, kreće veliki stampedo na glavni grad, koji ga uvećava preko deset puta u odnosu na predratni period! Tako Srbija nakon samo par decenija postaje zemlja raspolovljenog životnog prostora. Sa jedne strane mračna provincija u ''kojoj se ništa ne dešava'' i u kojoj je ''ostao samo onaj koji je morao'' i sa druge strane svetlost velegrada ''na ušću dveju reka''. Čak i Maršal Tito, posmatrajući solitere na Novom Beogradu, uzvikuje kako su srećni ljudi koji su tu dobili stanove!

            Ali centralizacija poput crne rupe u svemiru pokazuje tendencije sabijanja, koliko god se Beograd širio po svojim socrealističkim predgrađima, toliko je rastao značaj jednog jedinog gradskog centra, tada već prozvanog ''krug dvojke''. Ovaj naziv potiče od oznake za tramvajsku liniju, koja opisujući nepravilnu kružnicu oko centra grada, jedina ne zalazi u naselja i predgrađa. Vremenom ovaj šinski kružni tok sve manje u svakodnevnom govoru postaje saobraćajna destinacija, a sve više sociološka odrednica u Srbiji, pod kojom se podrazumeva određeni način života. Biti iz Kruga dvojke više automatski ne znači živeti u centru Beograda!

            U institucionalnom smislu ''krug dvojke'' podrazumeva koncentrat moći kojim se upravlja državom. Na ovom ostrvu interesa smeštene su sve bitne institucije, koje poput džinovskog parazita usisavaju novac iz čitave države, da bi gospodarile njime. U kultorološkom smislu ovaj hermetizovani prsten sebično čuva svoj urbani duh i kulturne manifestacije,   izvozeći ih na kašičicu po Unutrašnjosti. U osnovi netržišnog karaktera, jer se takmiči sam sa sobom, oduvek je imao mnogo više razumevanja prema svemu što stiže iz Sveta, u odnosu na ono što dolazi iz Srbije. Prihvatajući zapadnu civilizaciju kao apsolut, često je nekritički zahvatao sve njene prateće pojave i postao najveći konzument pop- kulture. Svojim buntovničkim šarmom rokenrol osvaja generacije Kruga Dvojke, svojim vizuelnim magnetizmom film čini temelj njihovog obrazovanja i svojom brzom formom adrevtaizing postaje krov njihovog interesovanja. Moderniji kulturni obrazac (u čijem je središtu kult ''urbanog'') donosi i ležerniji stil života, dizajniran uz ''espreso i koka-kolu'' i oličen u fetišu dnevnog blejanja i noćnih izlazaka. Bezcarinski uvoz kulture na otvorena vrata dovodi autoritete ukusa: stiliste, manekene i dizajnere. Marketing, kao carstvo forme a ne suštine, postaje omiljena tema premijerne publike na koktelima.

            U urbanističkom smislu život u Krugu Dvojke predstavlja ulazak u privilegovanu manjinu okruženu izolovanom većinom. Najskuplji kvadratni metar stana, najelitniji komšiluk i permenentni osećaj da ste u centru svih zbivanja, samo su neke od karakteristika ovog prvog srpskog brenda, u kome vam je ''sve na dohvat ruke'' i ''ispred nosa''. Ali ovakvom asimetričnom politikom centar Beograda ( i još par velikih gradova ) ne samo da se otuđuje od svih provincija, nego se sve više udaljuje i od sopstvenih naselja. Pošto su sela u međuvremenu demografski odumirala, vitalna narodna supstanca se prenela na periferije i u predgrađa. Ovu tezu je svojevremeno zagovarao Slobodan Selenić, nagoveštavajući potentni vitalitet predgrađa i dolazeću jalovost centra. Sa jedne strane košnica života na marginama, sa druge ustajali zadah u središtu. Tako su sredinom devedesetih ''rođeni Novosađani'' pobegli iz centra pod naletom ''dođoša''. Sa finim ravničarskim smislom za humor prozvali su najviđeniji kafić u gradu ''Cjepelin'', dodajući mu to ''j'' sa aluzijom na nove goste - dinarce. Puni ironije pobegli su u lokalne krčme da bi izvršili poslednju odbranu Novog Sada. A onda su tamo igrali jamb?!

            Krug Dvojke nije, kao sociološki i psihološki fenomen, stvoren u jedinstvenom kalupu. U besklasnom srpskom društvu, on nastaje kao elitistički pokret, sastavljen od najheterogenijih molekula napredne intiligencije, najčešće toliko suprotsavljenih da se više na zna ko je sa kim u sukobu i ko su saveznici. Ali kada prosečan čovek danas govori o '' krugu dvojke'', on ne uočava taj akademski galimatijas, već locira stereotipnog intelektualca udaljenog od realnog života i sa fabričkom greškom u emotivnom kodu: nekog koji mu je stran i izveštačen. Kao da gleda ''Žikinu dinastiju'' i u njoj Žikinog prijatelja, ciničnog i salonskog profesora sa jarećom bradicom u svilenom badem-mantilu, toliko feminiziranog da mora da je impotentan. U isto vreme vidi sebe u liku prostodušnog Žike, kao muškarčinu sa dušom i srcem. Naravno, na kraju priče uvek Žika prevesla svog prijatelja!

            Ali Profesor ima status, prijatelje na vrhu, poznanike po svetu, bivše studente koji su osvojili pozicije i završavaju posao. Srbija mu to nikad neće oprostiti, zato što su poreklom iz istog kraja. Gledaće u njega sa straho-nepoštovanjem, kad ga vidi staviće na lice masku ponizne mimikrije, kad joj okrene leđa ismevaće ga. Ova dva sveta koji nemaju jasne granice i koji imaju mnogo više zajedničkog nego što misle, razdvojiće tanka linija koja će sa jedne strane staviti elitistički Krug Dvojke, a sa druge populističku Srbiju. Krug Dvojke će kroz svoju levičarsku istoriju i ateizam   gajiti kult urbanog intelektualca koji ne razume konzervativnu Srbiju, sve dok mu ne zatreba njen legitimitet, da bi tako ojačao pozicije u sopstvenom serklu. Kao da se negde stidi svojih rođaka iz unutrašnjosti i ima strah da mu ne dođu u goste. Srbija će kroz veru i tradiciju gajiti desničarski kult vojnika, koji pocrveni kad se stidi i koji sa više straha odlazi u Beograd, nego u rat.

            Plejada najrazličitijih intelektualaca u svom prolasku kroz vrtlog Kruga Dvojke gradiće njegov autoritet. Generacije praksisovaca i šezdesetosmaša, koje su ostavile vrlo dubok trag, tražiće povratak izvornim vrednostima komunizma. Uz gitare, logorsku vatru i kozaračko kolo, orila se pesma iz hipi-komuna koja je slavila mit o običnom radnom čoveku, dok je u isto vreme tinjao otpor ka ritmu njegovog palanačkog života i interesovanja. Prezir ka narodnim običajima, folk muzici, šatorskim svadbama i vašarima postaće ugaoni kamen identiteta ove akademske inkvizicije. Ali tu vrstu predrasuda o kulturi plebsa zadržali su kroz svoja geta i desničarski intelektualci iz Kruga Dvojke. Iako su svojim delom i idejama stali uz svoj narod i posvetili se njemu, nerado su odlazili u tu stranu zemlju populističke kulture. Dobrovoljno zatvoreni u svojim bibliotekama i ateljeima, putovali su kroz istoriju poput Karla Maja koji je napisao najbolje knjige o Divljem Zapadu, a da nikada tamo nije kročio. Ubrzanje istorije u poslednje dve decenije dovešće do novih mutacija. Srbija će trpeti česte mobilizacije, a Krug Dvojke invaziju od strane lake intelektualne konjice u vidu ''nevladinog sektora''. Ovi prekomponovani komunisti i potomci nekadašnjih došljaka, najglasnije će protestvovati zbog ''prljanja beogradske kulture'' od strane izbeglica iz poslednjih ratova.

            Patrijahalna Srbija će uvek teško prihvatati promene koje donose zapadni vetrovi što duvaju preko Kruga Dvojke, na svaki takav pokušaj ''menhetnizacije'' neće gledati kao na Veliku jabuku, već kao na Pokondirenu tikvu. Zbog ove karakteristike postaće žrtva predrasude o kolektivnoj učmalosti, neka vrsta apstrahtne predstave o mračnoj i beznadežnoj zemlji. U trouglu između Orijenta, Istoka i Zapada, Srbija će kroz ''šljivike i livade'' biti posvećena misiji Opstanka,   dok će sve lomove njene sudbine na svojoj grbači nositi Milutin, simbol čoveka iz naroda i knjige koja je postala paradigma narodne literature. Krug Dvojke će biti okrenut misiji Progresa i Srbija će na njega motriti kao lisica na kiselo grožđe, biće joj tako blizu, a tako nedostupan. Generacije geografskih i socioloških provincijalaca provešće svoj život u ovoj kontradikciji, mrzeće Krug Dvojke i sanjaće potajno šansu da se približe tom društvu spektakla.

            Zato priča o Srbiji i Krugu Dvojke nije u osnovi priča o sukobljenim svetovima i različitim civilizacijama, to je više priča o prirodnim razlikama i kulturnim nijansama unutar jedne zajednice. Koliko god bili suprotstavljeni Metropola i Provincija čine jedinstvo različitosti, koliko god da se ne razumeju Centar i Periferija čine jedinstvenu gradsku atmosferu. Prelazne forme između ovih kulturnih obrazaca činiće ogromnu tampon zonu, gde će se i Srbija i Krug Dvojke polako nastaniti u naš mentalitet. U realnom životu tinjaće njihovo rivalstvo najbolje oslikano u anegdoti sa Kalenić pijace, jutro nakon izbone noći. Seljaci zadovoljno čekaju građane sa kojima se 364 dana u godini natežu oko svake pare. Smrknuti građani stižu, pipaju robu i pitaju dal` može nešto niža cena. Može- kažu seljaci- danas sve može, može i duplo niže, a može i za džabe! Danas Srbija časti!    

             Objavljeno i u Evropi od 28. aprila 2005.