Vasilije Sekulić

Od Prizrenske lige do Rezolucije 1244 SB UN

Činjenica je da do danas vodeći svetski etnolozi, istoričari, arheolozi i balkanolozi nisu saglasni da li je arbanaško pleme domorodačko stanovništvo Balkana (potomci starih Ilira), ili je pak na Balkansko poluostrvo došlo u ranom srednjem veku sa Kavkaza. Ipak, o no što je nesporna činjenica, to je da Albanci vekovima žive na Balkanu i da su samim time autohtoni stanovnici ovog podneblja.

Do dolaska Turaka na ove prostore, Albanci su bili stočarsko pleme koje je živelo u brdima iznad Jadranskog mora i bili su hrišćanske vere. Posle velikog hrišćanskog raskola koji se dogodio u 11. veku (1054. god.) i tzv. „velike šizme“, arbanaško pleme na jugu, u regionu Skadra prihvata katoličku veru, dok na severu, u brdima dominantno preovladava pravoslavlje.

Sa dolaskom Turaka na te prostore u 14. veku, otpočinje masovno islamiziranje Arbanasa, koje je nastavljeno sve do početka 20. veka i pada Otomanske imperije. Kao relikt petovekovne islamizacije imamo danas činjenicu da je preko 90% Albanaca na KiM i više od 70% u Albaniji islamske veroispovesti.

Ipak , za sve te vekove života na balkanu, Albanci nikada nisu imali svoju državu – uvek su živeli u sastavu neke od tadašnjih imperija, a najduže u sastavu Otomanske imperije. Tek krajem 19. veka, 1878. godine, vodeći predstavnici Albanskog naroda osnivaju Prizrensku ligu i prvi put javno, na međunarodnoj sceni, traže uspostavljanje albanske države na Balkanu.

Podsećam, iste godine (1878.) održan je i Berlinski kongres na kome su međunarodno priznate dve nove balkanske države – Srbija i Crna Gora. Što se, pak, formiranja albanske države tiče, situacija je bila znatno teža. Naime, posle dva srpska ustanka, Srbi su od Turaka oslobodili najveći deo svojih teritorija, što je za epilog i imalo Berlinski kogres i međunarodno priznanje Srbije i Crne Gore.

Sa druge strane, Albanaci su i dalje živeli pod turskom vlašću, u sastavu Otomanske imperije, i to u četiri vilajeta – Skadarskom, Bitoljskom, Kosovskom (sa sedištem u Skoplju) i Janjinskom vilajetu (u Grčkoj). Tek Kumanovskom bitkom 1912. godine, Srbi su zadali odlučujući i završni udarac Turcima i definitivno ih proterali sa Balkana. Kumanovskom bitkom Srbi su oslobodili i Albance od Turaka i time im indirektno dali mogućnost da po prvi put u istoriji stvore svoju državu, tj.da i u praksu pretoče program Prizrenske lige.

Iste godine (1912.) Albanci i zvanično sa svojim zahtevom za formiranjem vlastite države izlaze pred tadašnje velike sile – Veliku Britaniju, Francusku, Rusiju, Nemačku i Austro-Ugarsku . Među pomenutim silama i tada su postojala različita gledišta – dati Albancima državu ili ne? Sa jedne strane, Rusija je bila odlučno protiv, tražeći da se albanski etnički prostor podeli između Srbije i Grčke i da ta granica ide današnjom rekom Valonom. Francuska je bila manje-više neutralna, ali je, kao srpski saveznik, ipak više naginjala ruskoj opciji.

Sa druge strane, najvatreniji zagovornik stvaranja albanske države u to vreme bila je Austro-Ugarska, koja je time htela pošto-poto da spreči jačanje ruskog uticaja na Balkanu. Naime, Srbija je tada bila najpouzdaniji saveznik Rusije na Balkanu, a da bi se to savezništvo smanjilo, a uticaj Rusije što više ograničio, najefikasniji način bio je obrazovati jednu državu neprijateljsku prema Srbiji, a time i Rusiji. Austro-Ugarska zalaganja u to vreme su takođe velikodušno podržali viševekovni srpski neprijatelji Nemačka i Velika Britanija. Zapanjujuća je sličnost i analogija sa aktuelnim trenutkom, budući da nam sada te iste sile otimaju Kosmet, dok je Rusija ponovo uz Srbiju.

Ono što takođe pada u oči je današnji stav Francuske. Naime, Francuska je bila srpski saveznik i prijatelj. Smrću predsednika Miterana izgleda da je i to prijateljsvo zauvek sahranjeno, a današnji predsednik Francuske je prevashodno sramota francuskog naroda , ali i Evrope. Ipak , te 1912. godine, Rusija i Francuska nisu mogle sprečiti formiranje albanske države najmanje iz dva razloga. Prvo, bile su u manjini. Drugo, albanska populacija i u to vreme bila je poprilično brojna na Balkanu i preovladao je stav da bi njihovim inkorporiranjem u državni sistem Srbije i Grčke to bilo neodrživo sa demografskog aspekta – ugrozila bi se etnička ravnoteža pomenutih država.

To je za rezultat imalo odluku velikih sila da 1912. po prvi put u istoriji priznaju albancima pravo na državu . Tu odluku su i međunarodno-pravno realizovale i ozvaničile Londonskim ugovorom 1913. godine, priznavši Albaniju u granicama koje su i danas međunarodno-pravno priznate. Godinu dana kasnije izbija Prvi svetski rat, a neposredno po njegovom završetku 1. decembra 1918. godine dolazi do formiranja prve Jugoslavije – kraljevine SHS, u kojoj ostaje da živi i jedan broj Albanaca.

Kraljevina SHS 1918-1941 bila je podeljena na banovine, a Kosmet je razdeljen između Srbije i Crne Gore. Metohija je bila u sastavu Zetske banovine, kojoj je pripala Pećka i Prizrenska oblast. Sa druge strane, berlinskoj Srbiji, zapravo Banovini Vardarskoj, su pripale Kosovska, Vardarska i Moravska oblast.

Sa izbijanjem Drugog svetskog rata 1941. god. „umire“ prva Jugoslavija, da bi vođstvo tadašnjeg komunističkog oružanog pokreta 1943. god. obrazovalo tzv. „avnojevske“ federalne granice. Od 1. septembra 1945, u sastavu avnojevske Srbije obrazovana je Autonomna Oblast Kosovo i Metohija . Ovim činom „zapaćen“ je embrion buduće (još jedne) albanske države, ali ovog puta na tlu Srbije. Tadašnja komunistička klika 1963. godine Autonomnoj oblasti KiM daje status Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija . Ovim činom dodatno je ojačan ustavno-pravni status Kosmeta, na štetu Srbije.

Međutim, Brozovi saradnici nisu se ni time zadovolili. Ustavom iz 1974. godine još više se jača ustavno-pravni položaj KiM , čime ova pokrajina praktično postaje „država u državi“ na teritoriji SR Srbije. To je uočljivo i po činjenici da se tada po prvi put i zvanično iz ustava uklanja toponim Metohija . Ovim činom se nastojalo i na simboličan način staviti do znanja da Kosovo nije Srbija. Naravno, tadašnji srpski komunisti su i na to pristali, jer su ih interesovale samo lične privilegije.

To tiho „puzajuće otimanje“ Kosmeta od Srbije nastavljeno je sve do 1989. godine i pada Berlinskog zida, tj. urušavanja komunizma. Tada u svim postkomunističkim državama dolazi do jačanja nacionalne svesti i do etnifikacije državnih teritorija. Taj talas je zahvatio i Srbiju, čiji tadašnji čelnici SKJ svoju partiju ubrzo reformišu i transformišu u SPS, a na njeno čelo dovode Slobodana Miloševića, smanjujući autonomna ovlaštenja Kosova iz 1974. godine. Kosmet se tako ponovo vraća u okrilje ustavno-pravnog suvereniteta Srbije. To albanske separatiste dovodi do neviđenog besa, i oni ovog puta i otvoreno kreću ka stvaranju još jedne albanske države na Balkanu. Pripremaju se terorističke aktivnosti, a ubrzo i oružane pobune.

Albanci su svesni da su im međunarodne okolnosti ovog puta veoma povoljne, čak i znatno povoljnije nego 1912, kada su stvorili svoju prvu državu. To je period urušavanja bipolarne podele sveta, nestanka Varšavskog pakta, raspada SSSR-a... U odnosu na 1912, Rusija je „na kolenima“, ekonomski devastirana, i sama suočena sa unutrašnjim separatizmom na Kavkazu, što albanski separatisti i te kako dobro znaju. Francuski predsednik Miteran je svojevremeno izjavio da „dok je on živ, Srbi neće biti bombardovani“ – i to obećanje je održao do smrti. Njegovom smrću Srbija u devedesetim gubi još jednog vekovnog prijatelja i saveznika – Francusku.

Značajnu promenu u odnosu na 1912. godinu predstavlja pojava na međunarodnoj sceni jednog novog moćnog „igrača“ – SAD. Kao i Francuska, i SAD su nam bili u prošlosti tradicionalni saveznici i prijatelji, ali ovog puta vođeni ličnim geopolitičkim interesima, otvoreno i beskompromisno staju na stranu separatista.

Što se pak tiče Velike Britanije i Nemačke one su, kao i 1912. bile neprijateljski nastrojene prema Srbiji, tako da je njihova podrška albanskim separatistima devedesetih godina bila očekivana. Zapravo, kad god je Rusija bila slaba, imenovane zemlje su koristile priliku da „zabodu nož u leđa“ Srbiji, a time indirektno i Rusiji, budući da su (sa pravom) smatrali da su Srbi najverniji ruski saveznici na Balkanu, odnosno, kako smo često viđeni, „mali Rusi“.

Osokoljeni takvom podrškom, albanski separatisti u prvi mah izvode sporadične terorističke akcije, da bi 1998. krenuli u opštu oružanu pobunu protiv Srbije. Legitimnim vojno-policijskim snagama Srbije nije prestalo ništa drugo nego da pređu u kontraofanzivu, a sa cinjem slamanja oružane pobune.

Tu činjenicu Nato pakt koristi kao povod da, suprotno međunarodnom pravu i mimo odobrenja SB UN, pokrene agresiju i besomučno sedamdeset osmodnevno bombardovanje Srbije i Crne Gore, sa krajnjim ciljem da se vojno instalira na ovom delu Balkana. Predvođeni SAD, oni tu ideju i realizuju 1999. okupacijom i stavljanjem Kosmeta pod svoj protektorat, kao i izgradnjom najveć e g Nato poligona u ovom delu Evrope – vojne baze Bondstil kod Uroševca.

Ipak, i u takvim, veoma nepovoljnim međunarodnim okolnostima 90-tih godina, ostavši praktično bez i jednog saveznika (izuzev tada nemoćne Rusije koja je i sama imala sličnih problema), Srbija je uspela da izdejstvuje Rezoluciju 1244 SB UN , kojom joj je garantovan teritorijalni integritet u međunarodno priznatim granicama.

Ovde sam sublimirao genezu srpsko-albanskih odnosa i sukoba kroz istoriju – barem toko poslednja dva veka – a sa ciljem da se bolje sagleda i razume aktuelni Kosmetski trenutak. Iz razumljivih razloga isti ću analizirati u narednom tekstu, koji će biti svojevrstan nastavak ovog.

Pošto je moja uža specijalnost, međunarodni odnosi i geopolitika, prezentovaću aktuelnu Kosovsku realnost u kontekstu novonastalih međunarodnih odnosa. Tu prevashodno mislim na ponovno uspostavljanje bipolarne podele moći tj. povratak ponovo moćne Rusije na međunarodnu scenu. Neki savremeni politikolozi sve više govore i o multipolarizmu (čije mišljenje deli i moja malenkost), a to je realnost da na svetskoj pozornici poslednjih godina sve značajniju rolu igraju i neki novi „igrači“, pre svih Kina i Indija.

Ove činjenice jasno pokazuju da su se međunarodni odnosi za poslednju deceniju znatno promenili, ali ovog puta u korist Srbije. U tom kontekstu ću i analizirati novonastalu Kosmetsku realnost, svestan činjenice da je danas manevarski prostor Srbije u pogledu očuvanja KiM u svom sastavu znatno veći nego pre 10-tak godina. Pri tome ću pokušati i da anticipiram buduće poteze koje bi oficijelna Srbija tj. Vlada Srbije trebalo da povuče u budućnosti, a u svrhu sprečavanja da kosovsko državotvorno „mrtvorođenče“ zaživi na tlu Srbije.

U Novom Sadu, 1. juna 2008. godine

* autor je dipl. politikolog i politički analitičar