Saša Bižić

Konture buduće vlasti i opozicije: Uspon i pad novih Habzburga

Poslije tri nedjelje mučnog prebrojavanja glasova Centralna izborna komisija Bosne i Hercegovine uspjela je da saopšti stranačku strukturu budućih zakonodavnih tijela u entitetima, kantonima i komičnoj pseudodržavi BiH. Iako je Narodna skupština Republike Srpske godinama bila omiljeni poligon za iživljavanje međunarodnih i domaćih eksperimentatora, zaduženih za „brigu“ o glasačkim kutijama u vakuumu između izlaska na birališta i obznane konačnih rezultata, ovoga puta nije bilo previše prostora za manipulacije koje bi političku scenu RS učinile nepodnošljivo komplikovanom i nefunkcionalnom. Tokom perverzno dugog zakonskog roka za sabiranje i oduzimanje mandata, jedini bizarni učinak na entitetskom nivou lijenština okupljenih oko Branka Petrića i Lidije Korać jeste smanjenje broja poslanika u parlamentu RS – sa 83 na 82. Bilo je tu još neobičnih sitnica, poput transfera jednog skupštinskog mjesta Srpske demokratske stranke na saldo Partije demokratskog progresa, ali, osnovni obrisi novog odnosa snaga bili su suviše očigledni još u noći nakon 1. oktobra i nisu mogli da budu providno preoblikovani.

Republika Srpska

Sa četrdeset jednim mandatom u NSRS, Savez nezavisnih socijaldemokrata ima priliku da gotovo samostalno formira novu vladu, uz malu pomoć potencijalnih koalicionih partnera. Eventualne saveznike SNSD će, nema sumnje, prvo tražiti unutar nekadašnje „Povelje za budućnost“, jer Socijalistička partija sa tri poslanika i Demokratski narodni savez sa četiri predstavnika obezbjeđuju stabilnost buduće izvršne vlasti, kao i njenu nezavisnost od Danajskih darova stranaka iz Federacije. Temeljno očišćen od neistomišljenika Petra Đokića, SP je teoretski najbliži SNSD-u. Međutim, isključivo oslanjanje na neupitnu podršku oslabljenih socijalista može da bude izvor budućih problema, jer ta partija na potpredsjedničkoj funkciji još uvijek drži načelnika opštine Foča Zdravka Krsmanovića. Dosljednim zalaganjem za unitarnu Bosnu i Hercegovinu, bez bilo kakvog institucionalnog okvira za Srbe na srednjem nivou vlasti Krsmanović je postao jedna od najskandaloznijih pojava novijeg datuma u višestranačkom ambijentu RS, tako da bi njegov hipotetički pohod na čelnu poziciju u SP-u suočio starog – novog premijera Milorada Dodika sa oponentom koji se uopšte ne razlikuje od tek demisioniranih prinudnih ortaka iz Stranke za Bosnu i Hercegovinu.

DNS se, takođe, teško može tretirati kao homogena cjelina. Dok prijedorsko-banjalučka osovina, koju personifikuju Marko Pavić i Nedeljko Čubrilović, već dvije godine nastoji da stranku smjesti na desno rame SNSD-a, uz milimetarsku političku udaljenost od najuticajnije partije iz RS, Hadži – Jovan Mitrović nije prevladao animozitet prema Miloradu Dodiku uobličen krajem devedesetih godina, zbog čega će trećina glasača DNS-a iz Zvornika sa skepsom posmatrati stacioniranje njihovog favorita Mitrovića i njegove saradnice Spomenke Stevanović u novom vladajućem bloku oko Saveza nezavisnih socijaldemokrata.

Naravno, sve to ne znači da će SNSD u naredne četiri godine dolaziti u situaciju da ne može pronaći bar jednog lojalnog poslanika iz drugih partija da bi dosegao natpolovičnu većinu od 42 mandata, pogotovo ako se uzme u obzir da osam poslanika PDP-a ne pravi problem zbog cijene ulaska u vlast. „Otkud vi znate da ću ja biti u opoziciji“, glasio je nedavni nervozni odgovor Mladena Ivanića u jednoj polemici sa visokim predstavnikom Kristijanom Švarc-Šilingom. Na taj način, predsjednik Partije demokratskog progresa nagovijestio je da nije spreman da u predstojećim sezonama ponavlja recept iz 2000. godine, kada je uspio da profiliše svoju partiju kao ozbiljnu alternativu kompromitovanoj koaliciji „Sloga“. U međuvremenu, i PDP je, blago rečeno, „izgubio nevinost“, tako da će za podršku vladi i minimalnu participaciju u Dodikovom kabinetu ta opcija tražiti skromne kontraustupke, koji će joj omogućiti minimalan zaklon od posljedica aktuelnog disanja za vrat iz Tužilaštva i Suda BiH.

Iako su srpske ideološke polarizacije u velikoj mjeri postale deplasirane u vremenu kada će se donositi krupne odluke o budućem statusu RS i organizaciji BiH, izborni rezultati sadrže dvije kolateralne štete s takvim predznakom. Prije svega, ljudi s desnim načinom razmišljanja u Republici Srpskoj suočeni su sa žalosnom činjenicom da će monopol u tom dijelu političke scene imati SDS i Srpska radikalna stranka Milanka Mihajlice, budući da je teško očekivati smislen opozicioni angažman od prve grupacije koja je prešla dug put od “nacionalnog” djelovanja na pogrešan način do anacionalne konkurencije mnogobrojnim “helsinškim odborima” na ovom prostoru. Pogotovo je uzaludno usmjeriti tu vrstu pažnje na političku kreaciju Pantelije Damjanovića i Dragana Kalinića, jer je njen neobični opstanak u parlamentarnom zdanju, prije svega, posljedica dominantne neupućenosti glasača SRS RS u hronologiju nastanka i trajanja tog bezobzirnog interesnog klana.

Bosna i Hercegovina

Paradoksalno, kada je riječ o odnosu prema nacionalnom pitanju, stvarna podjela na vlast i opoziciju u dogledno vrijeme desiće se u SNSD-u. Ukoliko ne bude zainteresovan za odricanje od naglašene srpske retorike koja ga je dovela na vlast zarad jednokratnih simpatija u pojedinim ambasadama u Sarajevu, Milorad Dodik će demantovati deceniju i po staru sumnju u patriotski bekgraund lijevo orijentisanih stranaka iz RS. To se, sigurno, neće dopasti nesrećnim ostacima komunističkog rezonovanja u njegovoj partiji, ali će imati širi efekat zadovoljstva, među desetinama hiljada ljudi koji prije desetak godina ni sa visokom tjelesnom temperaturom ne bi poklonili povjerenje nekadašnjem “Savezu za mir i progres”. Izbor pred Dodikom nije komplikovan – ili nacionalno odgovorna politika, koja mu garantuje reprizu podrške sa posljednjih izbora, ili bolećivost prema lojalnim aparatčicima, raznim “sekretarima Sekretarijata”, čije groteskno uvjerenje da je stranka došla na vlast zahvaljujući udbaški shvaćenoj “borbi protiv nacionalizma” i crvenim zastavama može premijera RS dovesti samo na ivicu političke provalije.

Milorad Dodik napravio bi identičan korak ukoliko bi prihvatio naprasne degutantne ponude čelnika Stranke demokratske akcije da on preuzme funkciju predsjedavajućeg Savjeta ministara BiH. Na osnovu nepisanog bontona, ako se o toj kategoriji uopšte može govoriti kada su na dnevnom redu međuentitetski odnosi u Bosni i Hercegovini, upražnjeno mjesto Adnana Terzića pripada Republici Srpskoj. Ali, Krstanu Simiću i Nikoli Špiriću, najčešće pominjanim rješenjima u tom kontekstu, nakon uvida u raspored mandata biće teško da obezbijede većinu u Parlamentarnoj skupštini BiH za novu izvršnu vlast na zajedničkom nivou. Matematika je prosta - ponavljanje partnerstva tokom izjašnjavanja o ustavnim promjenama rješava sve zagonetke, jer SNSD (sedam mandata), SDA (devet), SDP (pet), HDZ BiH (tri) i SDS (tri) uz podršku manjih stranaka mogu da pokvare planove Stranke za BiH (osam), HDZ-a 1990 (dva) i njihovih satelita da urede Ustav i izaberu Savjet ministara po svom nahođenju, unutar Predstavničkog vijeća sa 42 poslanika.

Međutim, realnu snagu u Federaciji daje vladavina u kantonima i entitetu, a tu je već utanačena koalicija Stranke za BiH i SDA, kojoj u širem smislu pripadaju HDZ 1990 i HSP Đapić – Jurišić. Izvjesna eliminacija Sulejmana Tihića sa mjesta formalnog šefa Stranke demokratske akcije, uz prihvatanje Silajdžićevog odnosa prema ustavnim amandmanima, sadrži i kompletno drugačiju “blokovsku podjelu” u Parlamentu BiH. SNSD, SDP, HDZ BiH i SDS, uz jednog poslanika PDP-a i DNS-a imaju 20 mandata, dok SBiH, SDA, HDZ 1990 i BPS Sefera Halilovića posjeduju isti broj poslaničkih mjesta. Jezičak na vagi biće po jedan predstavnik Narodne stranke “Radom za boljitak” i Demokratske narodne zajednice.

Biće veselo posmatrati kako o političkoj budućnosti BiH odlučuju glasovi prerađivača mesa i fabrikanata salame, ako se zna kakav je proizvodni asortiman “Lijanovića” i “Agrokomerca” Fikreta Abdića, ekonomskih baza NSRZB i DNZ-a. U svakom slučaju, to je manje crna varijanta od prepuštanja sudbine u ruke Švarc-Šilingu, dok sipa nebuloze o ukidanju entitetskog glasanja, ili britanskom ambasadoru Metjuu Rajkroftu, koji se u “Službenom glasniku” postdejtonske BiH, pardon, u “Dnevnom avazu”, sprda sa zemljom čiji je diplomata, kada agituje za “nadentitetske” policijske regije u BiH, bez prepreka za pozornike između Dobrinje III i IV.

Lažni “pragmatičari” i “realisti” rekli bi – suviše velika sila da bi joj RS mogla iole kontrirati. Da je sada 1906. godina, isti ti zagovornici mazohizma vjerovatno bi tvrdili da će Austrougarska carevina opstati u BiH vijekovima i da joj se ne vrijedi odupirati. Gdje se Habsburška monarhija našla samo dvanaest ljeta kasnije?

(Objavljeno u „Novom Reporteru“, Banjaluka, 25. 10. 2006.)