Ana Hofman

NOSTALGIJA ILI SUBVERZIJA: POSTSOCIJALIZAM I PROBLEMI KULTURNIH POLITIKA U RURALNOJ SREDINI

Sažetak: Dezintergracija sistema kulturno-prosvetnih zajednica (KPZ), koje su predstavljale osnovu kulturne politike u ruralnim sredinama tokom socijalizma, rezultirala je odsustvom jasnih strategija kulturne politike u postsocijalističkom kontekstu. Manifestacija “ Susreti sela,” kao jedna od glavnih programskih akcija KPZ-a u selima, okarakterisana je kao irelevantna i institucionalno zapostavljena. Na osnovu analize oficijalnog i individualnih diskursa o Susretima sela, rad pokazuje razlike između dominantnog diskursa i ličnih narativa ljudi iz ruralnih sredina o socijalističkim kultunim praksama. Priče učesnika i organizatora ne idu u prilog tvrdnji da je većina manifestacija pod državnim patronatom u socijalizmu predstavljalo veštačku i nametnutu formu kulturne akvinosti, već upravo suprotno, osvetljavaju značajnu ulogu ovih kulturnih praksi u njihovom svakodnevnom životu, kao bitan element socijalne kohezije.

Ključne reči: kulturne politike, ruralna kultura, socijaličke kulturne prakse, Susreti sela, nostalgija

„Siva faza tranzicije, kao skok između prošlosti i budućnosti, konstruiše višestruku sliku prošlosti, pozitivnu i negativnu, tešku i naprednu.“ [ The grey phase of transition, as jump between past and future constructed multiple images of the past, positive and negative, difficult and improving. ] (Creed, 1999:224)

Ideja rada je da osvetli mnoge paradokse i kontradiktornosti karakteristične za kulture postsocijalističkih društava i pokuša da destabilizuje fiksne kategorije u mišljenju kulturnih reprezentacija. Moja istraživačka pozicija zasnovana je na interpretativnoj paradigmi, kao “društveno konstruisana interpretacija” (Stanley, 1992:7), što sa druge strane ne znači da ne preuzimam punu odgovornost za njen sadržaj. Važno je naglasiti da rad ne zastupa koncept homogene ruralne kulture koja podrazumeva esencijalističku kategoriju ruralnog subjekta, već heteroklitni skup različitih kultura i identiteta. Problemi kulturnih politika u ruralnoj sredini u ovom radu biće analizirani na dva nivoa: analizom oficijalnog, institucionalnog diskursa sa jedne, i individualnog, tzv. ličnog diskursa sa druge strane.

Većina teoretičara postsocijalizma deli stav da je termin tranzicija neprimeren za postsocijalistička društva, budući da u svom značenju pretpostavlja linearni proces prelaska iz jednog u drugi društveni poredak – od “hegemonog” i “totalitarnog” ka “demokratiji” (Verdery, 1996:220). Imajući u vidu da je praksa pokazala da proces tranzicije sadrži mnogo više složenosti, nedefinisanosti, varijacija i kontradiktornosti, gde svako društvo predstavlja sasvim poseban slučaj, može se govoriti samo o različitim vidovima društvenih transformacija. Takođe, istraživači se slažu da je etnografija svakodnevnog života vrlo koristan metod u analizi postsocijalističkih društava, kao pristup koji omogućava višedimenzionalnu analizu i razumevanje političkih praksi i kontradiktornih društvenih pojava.

Cilj rada je da se kroz analizu oficijalnog i ličnih diskursa o manifestaciji pod nazivom “Susreti sela” redefiniše odnos prema kulturnim praksama iz socijalizma i uspostavi dijalog između starih i novih kulturnih reprezentacija.

“SUSRETI SELA” – OFICIJALNI DISKURSI

Formalne i neformalne svečanosti, različiti festivali i manifestacije instrumenti su društvene i kulturne kontrole, ali i promena (Ronström, 2001:62), i u skladu s tim predstavljaju optimalni prostor za produkciju mišljenja, društvenu legitimizaciju i uspostavljanje i dekonstrukciju pozicija moći. Kao deo socijalističke kulturne politike, od šezdesetih godina u Jugoslaviji počinje period tzv. birokratizovanog amaterizma, zajedno sa novom fazom “reaktualiacije” lokalnog kulturnog nasleđa (Lukić Krstanović, 2004:57). U oficijalnom diskursu, različite javne manifestacije, festivali i smotre predstavljale su ključni element u “kanalisanju” amaterskih kulturnih aktivnosti (Arhiv Jugoslavije – Materijali komisije za ideološko-obrazovni rad, 47–164):

„Sadašnje selo, selo socijalističkih odnosa opstaje jedino u socijalističkoj kulturi. To zahteva da amaterizam u selima mora biti, u pravom smislu, deo celokupnog amaterskog i kulturnog života našeg društva.“ (Radojković, 1974:2)

Kao deo tog procesa, 1973. godine ustanovljena je manifestacija pod zvaničnim nazivom „Takmičenje sela Srbije“, za koju je u praksi korišćen naziv „Susreti sela“, koja je u narednih dvadeset godina predstavljala okosnicu kulturnog života u ruralnim sredinama. U drugim republikama bivše Jugoslavije postojale su ekvivalentne manifestacije, ali su “Susreti sela“ isključivo bili fokusirani na područje Srbije sa autonomnim pokrajinama Vojvodinom i Kosovom. Glavni organizator bila je Kulturno-prosvetna zajednica Srbije (KPZ) sa sedištem u Beogradu, u saradnji sa lokalnim KPZ-ima u svim regionalnim centrima. Iako organizovana kao republički projekat, realizacija manifestacije bazirala se na radu kulturnih udruženja i amatera na lokalnom nivou.

Takmičenje je bilo organizovano na četiri nivoa: lokalni-seoski, opštinski, regionalni i republički, po principu sela-domaćina koje je dočekivalo svog rivala, gostujuće selo. Lokalni pobednici dobijali su šansu da se takmiče na regionalnom, a završna smotra sa najboljim učesnicima organizovana je na republičkom nivou. Sve aktivnosti tokom takmičenja ocenjivao je žiri sastavljen od pet do sedam kulturnih i prosvetnih radnika, lekara, poljoprivrednih eksperata, etnologa, arhitekata, profesora muzike, novinara (iz Statuta manifestacije). Glavni cilj bio je, u skladu sa Statutom, ocenjivanje stanja i omogućavanje bržeg razvoja sela, stvaranje boljih životnih uslova i obogaćenje kulturnog života, kao i razvoj proizvodnje u nepoljoprivrednim delatnostima, zdravstvenih, komunalnih i drugih aktivnosti seoskog stanovništva (član 1 Statuta). Obrazovni aspekt “Susreta sela” u suzbijanju “retrogradnih” ideja i “starih” stavova prema životu i kulturi i kreiranje “zdravog” socijalističkog subjekta posebno je istican. Aktivnosti u amaterskim društvima naglašavane su kao izuzetno značajne u osnaživanju društvenih veza, osećaja odgovornosti i organizacije, kao i drugih pozitivnih kvaliteta kod mladih ljudi (AJ-142, Materijali Komisije za ideološko-obrazovni rad, 47–164). Modernizacija, kao jedan od najvažnijih ciljeva socijalističke ideologije, bila je naročito vidljiva u tzv. kulturnom-umetničkom programu manifestacije. Paralelno sa nastupima lokalnih folklornih, vokalnih i instrumentalnih grupa, obavezan deo programa bili su nastupi školskog hora, modernog baleta ili učenika muzičke škole. Od osamdesetih godina popularni muzički žanrovi (pop, rok) takođe bivaju uključeni u program “Susreta sela” (Radaković, 1997:11).

Ipak, “Susreti sela” predstavljali su marginalnu formu državno sponzorisane javne manifestacije organizovane na lokalnom nivou, koja nije dobijala pažnju šire kulturne i druge javnosti, ostajući u domenu prezentacije sela i isključivo za seosku publiku (učesnici i organizatori navode da nije bilo značajnijeg interesovanja urbane publike za njihove aktivnosti).

U skladu sa Miloševićevom kontroverznom politikom istovremenog flertovanja i sa socijalističkim i nacionalističkim idejama, koja je uslovila kontinuitet određenih kulturnih praksi nasleđenih iz socijalizma, “Susreti sela” nastavili su da se održavaju nakon raspada Jugoslavije. Tokom devedesetih godina postepeno gube na značaju, a kao glavni razlog organizatori navode uvođenje višepartijskog sistema i destabilizaciju do tada vrlo razvijene mreže KPZ-a. Kako ističu, česte promene lokalnih vlasti i partijski sukobi uticali su kako na saradnju između zajednica, tako sa glavnom KPZ u Beogradu, čime je postepeno došlo do dezintegracije centralizovanog sistema koordinacije. Zavisno od lokalnih političkih prilika, neke od KPZ-a nastavile su sa radom i istim programskim aktivnostima, dok su neke zatvorene ili preoblikovane u kulturne centre.

Nakon 5. oktobra 2000. godine KPZ Srbije skinuta je sa budžeta Ministarstva kulture, čime je jedan od najznačajnijih sistema kulturnih institucija, koji se velikim delom svoje programske orijentacije fokusirao na selo, potpuno nestao. Povezanost KPZ-a sa socijalističkom prošlošću i Miloševićevim periodom, kao i njen “zastareli” koncept i nemogućnost prilagođavanja novom društvenopolitičkom trenutku i zahtevima tržišne ekonomije, predstavljali su, prema rečima bivših organizatora, osnovni razlog za njeno ukidanje. Danas je KPZ Srbije u programskoj i konceptualnoj krizi, i sa dva zaposlena (uključujući i sekretara) čeka zvaničnu odluku o formalnom statusu. Na lokalnom nivou, većina zajednica je ukinuta ili transformisana u druge vidove kulturnih institucija. Samo šest KPZ-a, od nekada osamdeset, trenutno je aktivno na lokalnom i regionalnom nivou. Erozija ovog sistema najvidljivija je u selima gde su domovi kulture zatvoreni, imovina pokradena, a organizovanih kulturnih aktivnosti gotovo da i nema. “Susreti sela” kao jedna od glavnih programskih akcija KPZ-a okarakterisana je kao nerelevantna i prestala je da se finansira iz javnog budžeta. Kao rezultat ovakve politike, ova manifestacija se i danas organizuje u nekim regionima Srbije (pre svega istočna i centralna Srbija), ali kao nezavisni projekat lokalnih kulturnih institucija bez institucionalne podrške na državnom nivou. (2)

LIČNI DISKURSI

U analizi ličnih diskursa, kvalitativni metod i oral history metoda (3) pokazali su se kao vrlo efektivni pristupi istraživanju ličnih stavova mojih sagovornika o „Susretima sela“. Individualna sećanja i životne priče od izuzetnog su značaja za razumevanje načina na koji ljudi povezuju lična iskustva i interpretacije prošlosti sa trenutnim društvenim okruženjem (Ramšak, 2000:30). Ovakav pristup omogućio je ne samo analizu njihovih interpretacija kulturnih aktivnosti u okviru “Susreta sela” i dinamiku odnosa prema prošlosti, već i osvetlio percepciju trenutnih ekonomskih, političkih i kulturnih promena i postsocijalističke realnosti.

Ljudi sa kojima sam razgovarala bili su aktivni učesnici, lokalni kulturni radnici i organizatori “Susreta sela” u svojim sredinama. Njihovi n arativi oslikavaju dijalektiku između “starog” i “novog vremena”, negiranje prošlosti sa jedne, i nostalgiju sa druge strane. “Staro vreme” interpretirano je kao period obeležen poteškoćama usled teškog načina života na selu ( mučili smo se ), ali i kao vreme ispunjeno sigurnošću, zajedništvom i jedinstvom :

„Bes, ljutnja i selektivna nostalgija za socijalističkim vremenima čini se izuzetno važnim u definisanju novih subjektiviteta.” [ Anger, resignation and selective nostalgia for the socialist era seem more significant in defining the new subjectivities. ] (Hann, 2002:93)

Lokalni organizatori ističu da nove tendencije modernizacije propagirane u socijalizmu nisu bile u početku prihvatane sa odobravanjem: „ Seljaci su postali referentna tačka u odnosu na koju je bio meren nivo progresa, ali u isto vreme i njegov najveći oponent.” (Buchanan, 2006:41) Tako je i pojava državno organizovanih kulturnih aktivnosti izazivala sumnju i neprihvatanje zajednice, pa je prvih godina organizovanja “Susreta sela” bilo teško motivisati ljude da se aktivno uključe u njihovu realizaciju:

“Znaš kako, to je sve bila teška borba, veliko strpljenje. To ne može da se radi baš tako lako.” (Velibor Stanković, selo Prosek)

Sa druge strane, priče organizatora potvrđuju da su ljudi u vrlo kratkom roku prihvatili ovu manifestaciju ne samo kao novu kulturnu aktivnost u selu, već i kao zamenu za stare načine kolektivne socijalizacije. Budući da stari običaji i kolektivne proslave nisu više bili aktivno izvođeni, “Susreti sela” su u percepciji zajednice predstavljali njihov svojevrsni supstitut.

U narativima mojih sagovornika “Susreti sela”, kao zajednička kulturna aktivnost svih članova zajednice, povezani su sa dobrim socijalnim odnosima između rođaka, komšija i seoske zajednice u celini (Drukčije se živelo tag, bilo svašta, sine, to je bilo svašta, divota je bilo). Citirajući ljude sa kojima sam razgovarala, glavni kvaliteti koji su obeležili ovu manifestaciju bili su druženje, pomaganje i zajedništvo. Oni ističu da su u ovu aktivnost bili uključeni svi, bez obzira na godine, status ili zanimanje, i sa ponosom ističu da je više generacija zajednički učestvovalo u pripremanju programa:

„Mi smo skoro imali oko pet generacija i svi ostaju na pozornici i oni pevači koji pevaju izvorne ove stare pesme, kako bi rekao, ove narodne pesme.“ (Velibor Stanković, selo Prosek)

Prema njihovim rečima, za mlade ljude to je bila odlična prilika da se uključe u dodatne aktivnosti i dođu u dodir sa običajima, pesmama i igrama, kao i da upoznaju vršnjake iz susednih sela. Za one starije to je bio odličan način da se ponovo aktiviraju i osete društveno korisnim.

Moji sagovornici naročito ističu entuzijazam ljudi uključenih u realizaciju “Susreta sela” koji su radili bez ikakve materijalne nadoknade. Iako u mnogim selima nije bilo sala u kojima bi se manifestacija odigravala, ili su one bile neuslovne, bez grejanja i prozora, učesnici su održavali program sa radošću, a sale bile dupke pune. Za njih, to je bila mogućnost da ugoste meštane drugih sela i prikažu sebe i svoje selo u najboljem svetlu:

“Ali je svako doneo šta je imao. A tu se ne donosi tek tako. Od piluci, meze, pečenja, pa onda roštilj nije bio. A onda su bili burići pivo, krigle one velike.” ( Velibor Stanković, selo Prosek)

Upravo taj aspekt predstavlja najznačajniji element u kreiranju slike o socijabilnoj prošlosti, kada je svako bio voljan da pomogne i doprinese razvoju zajednice. Tokom rada na organizaciji manifestacije ljudi su delili dužnosti, interese i ciljeve, što je omogućavalo koheziju ruralne zajednice. Solidarnost i drugarstvo, kao i ideja o učestvovanju u zajedničkim društvenim aktivnostima, bili su glavni aspekti društvene inkluzije.

Takođe, “Susreti sela” bili su i podsticaj da se ljudi sreću, omogućavali su putovanja u druge krajeve Srbije i stvaranje trajnih prijateljskih veza sa selima iz drugih regiona. Nastupi na ovoj manifestaciji otvarali su mogućnosti amaterskim grupama da učestvuju na različitim festivalima u bivšoj Jugoslaviji, kao što su Smotra narodnog stvaralaštva izvornih grupa, Međunarodna smotra folklora u Zagrebu ili Balkanski festival narodnog stvaralaštva u Ohridu.

Za razliku od “starih vremena”, narative o sadašnjem trenutku karakterišu, i pored olakšanog načina života, narušeni socijalni odnosi (Sg se deca najela, napila, pa ništa ne znaju). Dok su tada ljudi pevali i igrali na porodičnim i seoskim zabavama (oro svaku nedelju), danas provode vreme gledajući televiziju “zaključani” u kućama:

“Bre, idemo si od put, idemo si, pevamo. Pesma je bila, pesma. Sad nema ljubav, deca, nema žal, nema ništa sad, nema pomoć, nema ništa. Sad samo na inat.” (Životka Stanković, selo Brzi Brod)

Sagovornici dodaju da mladi ljudi posebno nisu zainteresovani za kulturne aktivnosti u selima, da se stide takvih manifestacija smatrajući ih “seljačkim”. Žene koje su bile aktivne u okviru amaterskih vokalnih i folklornih grupa navode da njihovi unuci imaju naročitu averziju prema muzici koju one izvode, nazivajući je “zavijanjem.” Prema njihovom mišljenju, u selima danas nema kulturnih aktivnosti prilagođenih mladim ljudima, već se sve svodi na lokalne kafiće i diskoteke. Kao jedan od uzroka, navode davanje prednosti urbanoj kulturi, naročito posle 2000. godine, i zanemarivanje kulturnih aktivnosti u ruralnim sredinama. Većina mojih sagovornika oseća se napušteno kako od lokalnih, tako i od republičkih vlasti, koje, prema njihovom mišljenju, puštaju da kulturni život u njihovim sredinama umire. Ističu da entuzijazma i potencijala ima, ali da bez institucionalne podrške regiona ili države nije moguće realizovati nijedan projekat.

Predstavljeni narativi nisu obeleženi postjugoslovenskom nostalgijom za socijalističkim sistemom ili državom kao takvom, već više nostalgijom za vremenom okarakterisanim zajedništvom, saradnjom i ekonomskom stabilnošću. (4) Predrag J. Marković navodi da su na oblikovanje sećanja u ruralnim sredinama posebno uticali procesi urbanizacije i modernizacije koji su doživljeni pre svega kao tekovina socijalizma (Marković, 2007:31). Neki od mojih sagovornika ističu da su, iako su poticali iz siromašnih porodica, tada uspeli da dostignu zavidan nivo ekonomskog prosperiteta, sagrade kuće i obezbede svojim porodicama dobar život. Pogotovo žene sa sela, koje su u socijalizmu prvi put ostvarile mogućnost kreiranja socijalnog identiteta van braka i porodice i participacije u javnoj sferi, doživljavaju socijalizam kao vreme u kome su ostvarile određene slobode. (5) Ipak, samo nekoliko mojih sagovornika eksplicitno je pomenulo “ Titovo vreme“ i Jugoslaviju (Posle Tita, Tita, ja sam tako naučio) kao važne elemente u kreiranju slike o prošlosti . Za njih je socijalizam bio period boljeg, mirnijeg i sigurnijeg života, a “Susreti sela” činili su njegovu značajnu strategiju, kao kulturna aktivnost sa najdužom tradicijom u njihovim sredinama.

Bez obzira na to što su seljaci generalno bili marginalizovani društveni sloj u socijalizmu, (6) njihova sećanja nisu ekvivalentna realnoj politici, već predstavljaju alternativnu viziju prošlosti. Tome u prilog ide i stav većine teoretičara da je ruralna populacija jedna od najugroženijih u procesima društvenih transformacija u postsocijalizmu. Kris Han navodi da u postsocijalističkim zemljama jugoistočne Evrope seljaci pružaju “otpor” društvenim promenama, osećajući se ugroženim u narastajućim razlikama između socijalnih grupa (Hann, Humphery i Verdery).

Ipak, kako Džerald V. Krid konstatuje, ekonomski i politički faktori nisu presudni razlog za nezadovoljstvo i razočaranje ljudi u ruralnim sredinama , već nestajanje kulturnih praksi koji su obezbeđivale osećaj zajedništva i sloge:

“Propadanje kolektivnih rituala nije samo barometer ekonomskih i političkih poteškoća, već samo po sebi doprinosi ruralnom nezadovoljstvu i razočaranju” [ Ritual decline is not simply a barometer of economic and political difficult, but itself contributes to rural dissatisfaction and disappointment.] (Creed, 2002: 70)

Ovakav tip nostalgije, koja je utemeljena u individualnim i kulturnim sećanjima, Svetlana Bojm naziva “reflektujućom nostalgijom” ( reflecting nostalgy ) (Boym, 2001:49). Ona ističe da je u postsocijalističkim društvima nostalgija odbrambeni mehanizam protiv ubrzanih promena i ekonomske šok terapije i da, u stvari, predstavlja želju za normalnom i stabilnom svakodnevicom ( Ibid. , 66)

ZAKLJUČAK

I oficijalni i lični diskursi predstavljeni u ovom radu pokazuju sve kontradiktornosti i paradokse karakteristične za društva u transformaciji. Priče učesnika i organizatora “Susreta sela” ne idu u prilog tvrdnji da je većina manifestacija pod državnim patronatom u socijalizmu predstavljala veštačku i nametnutu formu kulturne aktivnosti, već upravo suprotno, osvetljavaju značajnu ulogu ovih kulturnih praksi u njihovom svakodnevnom životu kao bitan element socijalne kohezije. Već pomenuti Krid, koji se bavio istraživanjem ritualnih praksi u postsocijalitičkoj Bugarskoj, potvrđuje ovo svojstvo manifestacija, zastupajući stav da su upravo ove javne aktivnosti obezbeđivale značajnu dozu socijabilnosti u socijalističkim vremenima (Krid, 2002:64). “Susreti sela” pokazuju isti kvalitet, budući da su interpretirani kao jedna od najznačajnijih kulturnih praksi u ruralnim sredinama u Srbiji od početka sedamdesetih do sredine devedesetih.

Za razliku od individualnih diskursa, oficijalni diskurs nije prepoznao “Susrete sela” kao važan element kulturne ponude, već naprotiv, kao negativni recidiv iz socijalističke prošlosti. Erozija kulturnih institucija i manifestacija koje su bile glavni nosioci kulturnog života u ruralnim sredinama uslovila je celokupnu degradaciju kulturnih aktivnosti u selima. Lokalne kulture – u nemogućnosti da se adaptiraju na zakone tržišnog – i dalje očekuju jaku podršku državnih institucija po ugledu na onu koju su imali u socijalizmu. Sa druge strane, ruralna kultura sve više izlazi iz lokalnih okvira i kreira se kroz potrošačku prizmu, plasirajući se zajedno sa proizvodima popularne kulture i industrije zabave. Turističke organizacije, u saradnji sa lokalnim vlastima, organizuju različite festivale tradicionalne kulture, koji se pod uticajem tržišnih modela kulturne prezentacije dopunjuju novim sadržajima u vidu prodajnih izložbi proizvoda tradicionalnih zanata, ponude tradicionalnih jela, suvenira, modnih revija. Umesto pod patronatom države, lokalna kultura tako postaje briga agencija za advertajzing, medijskih kuća, turističkih organizacija, ugostitelja i drugih, koji ulažu napore da bi dizajnirali nove načine njene prezentacije kao spektakla i šou biznisa.

U kontroverznom periodu transformacije srpskog društva, sa fragmentacijom društvene i kulturne infrastrukture, odnos prema ruralnoj kulturi predstavljaće jednu od važnih strategija u traganju za novim identitetima u aktuelnim procesima evropskih integracija i globalizacije. Nove institucije kulture imaju vrlo važan zadatak u kreiranju kulturne politike koja će marginalizovanu ruralnu kulturu reaktualizovati i prezentovati je na pravi način. Svakako, ovaj proces mora uključiti ne samo predstavnike zvaničnih institucija, već i lokalnu zajednicu, stručne saradnike, kulturne i naučne radnike, turističke organizacije, nevladine organizacije itd., koji će zajednički osmisliti strategiju oživljavanja kulturnih ponuda u ruralnim sredinama. Kreiranje novih koncepata prezentacije lokalne kulture ne bi trebalo da podrazumeva potpuno negiranje starih, pa možda rešenje treba tražiti upravo u reaktuelizaciji kulturnih praksi sa dugom tradicijom – na primer „Susretima sela“?

LITERATURA:

Berdahl, Daphne (1999), Where the World Ended: Re-unification and Identity in the German Borderland, Berkeley i Los Angeles, University of California Press.

Boym, Svetlana (2001), The Future of Nostalgia, New York , Basic Books.

Buchanan, Donna (2006), Performing Democracy: Bulgarian Music and Musicians in Transition, Chicago , Chicago University Press.

Creed, Gerald W. (1999), “Deconstructing Socialism in Bulgaria ”u Uncertain Transition: Ethnographies of Change in the Postsocialist World , Michel Burawoy i Katherine Verdery ur., Lanham, Boulder, New York i Oxford, Rowman&Littlefield Publishers, Inc., 223–243.

Creed, Gerald W. (2002), “Economic crisis and ritual decline in Eastern Europe” u Postsocialism: Ideals, ideologies and practices in Eurasia, Chris M. Hann ur., London i New York , Routledge, 57–73.

Hann, Chris M. (2002), “Dimensions of inequlity: Gender, class and ‘underclass'” (introduction to the Part II) u Postsocialism: Ideals, ideologies and practices in Eurasia, Chris M. Hann ur., London, New York, Routledge, 93–94.

Hann, Chris, Humphery Caroline, Verdery, Katherine, “Introduction: Postsocialism as a Topic of Anthropological Investigation” u Postsocialism: Ideals, ideologies and practices in Eurasia , Chris M. Hann ur., London , New York , Routledge, 1–30.

Herzfeld, Michael (2004), Kulturna intimnost: Socijalna poetika u nacionalnoj državi, Beograd, Biblioteka XX vek.

Hoffman, George W. (1959), “Yugoslavia: Changing of Rural Life and Rural Economy”, American Slavic and East European Review, knj. 18, br. 4 (Dec., 1959), 555–578.

Jansen, Stef (2005), Antinacionalizam, Beograd, Biblioteka XX vek.

Lukić-Krstanović, Miroslava (2004), “Folklorno stvaralaštvo u birokratskom kodu – upravljanje muzičkim događajem”, Glasnik Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti, knj. LII, 53–65.

Marković, Predrag J. (2007), Trajnost i promena: Društvena istorija socijalističke i postsocijalističke svakodnevice u Jugoslaviji i Srbiji, Beograd, Službeni glasnik.

Radaković, Marjan (1997), Donji Komren, Biblioteka “Hronika sela” 69, Beograd, Kulturno-prosvetna zajednica.

Radojković, Vukadin ur. (1974), Mali, časopis Kulturno-prosvetnog centra u Gornjem Matejevcu, br. 6 i br. 8, Niš, Gornji Matejevac, Kultuno-prosvetni centar.

Ramšak, Mojca (2000): “Zbiranje življenskih zgodb v slovenski etnologiji,”Etnolog, Glasnik Slovenskega etnografskega muzeja, knj. 10, br. 61, 29–41.

Ritchie, Donald A. (1995), Doing oral history, New York, Twayne Publisher.

Ronström, Owe (2001), “Concepts and Festivals: Public Performances of Folk Music in Sweden”, The World of Music, knj. 43, br. 2, 3, 49–64.

Stanley, Liz (1992), The auto-biographical I, Manchester, New York, Manchester University Press.

Thompson, Paul (1978), The Voice of the Past – Oral History, New York, Oxford University Press.

Verdery, Katherine (1996), What Was Socialism and What Comes Next?, Princeton, New Jersey, Princeton University Press.

Arhivski izvori:

Arhiv Jugoslavije, Savez komunista Jugoslavije, fond:

142 – Savezna konferencija Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije

142 – Materijali Komisije za ideološko-obrazovni rad, 47–164

142 – Status žena u selima, materijali iz 1959–1962, F-616

S U M M A R Y

Disintegration of the system of Cultural-educational associations (KPZ), which represented a base of the cultural policy in villages during socialism, resulted with the absence of the cultural policy strategies in the postsocialist context. Public manifestation called the “Village Gatherings,” as one of the main cultural activities of KPZ in rural areas is proclaimed irrelevant and institutionally neglected. On the basis of the official and personal discourses of the “Village Gatherings,” this paper investigates differences between dominant discourse and personal narratives of the villagers about socialist cultural practices. The stories of participants and organizers challenge the dominant attitudes about state sponsored public manifestations in socialism as imposed and rigid public forms, illuminating the significance of these cultural practices in their everyday life strategies as important element of social cohesion.

Fusnote:

1. Obe fotografije prezentovane u radu pozajmljene su iz arhive Kulturnog centra u selu Trupale zahvaljujući direktoru Vukašinu Mitiću.

2. Zanimljivo je da kontinuitet ove manifestacije ne zavisi konkretno od političke orijentacije lokalnih vlasti. U nekim sredinama Socijalistička partija Srbije, koja je podržavala njihove aktivnosti tokom devedesetih, posle 2000. zalagala se za njihovo gašenje, ili obrnutno, demokratski orjentisane partije nastavile su da neguju ovakav vid kulturne prakse.

3. Oral history metoda – takođe nazvana i biografska ili narativna metoda – omogućava beleženje ličnih istina, pogleda na svet i interpretacija prošlosti ljudi uključenih u istraživanje. Autori kao što su Pol Tompson (Thompson 1978), Donald A. Riči (Ritchie 1995) i Liz Stenli (Stanley 1992) smatraju da svrha ove metode nije objektivna informacija kao takva, već sakupljanje subjektivnih interpretacija prošlosti.

4. Svakako, pri njihovoj analizi treba uzeti u obzir i diskurse promene i opadanja koji su svojstveni većini narativa o prošlosti. Takozvana “strukturalna nostalgija”, kako je Majkl Hercfeld definiše, podrazumeva pojavu da svaka nova generacija produkuje iste narative o plodnijim i srdačnijim prošlim vremenima (Herzfeld 2004:186, 184).

5. Programi obaveznog školovanja, različite ženske organizacije aktivne u ruralnim sredinama (npr. Savez ženskih društava Srbije, Sekcije žena zadrugarki) značajno su uticale na promene načina života žena na selu (AJ-142, Status žena u selima, materijali iz 1959–1962, F-616).

6. Iako naglašena, ideologija progresa i modernizacije u praksi se svodila na sporu agrarnu reformu, a dominantna politika industrijalizacije i nizak nivo investiranja u poljoprivredu pokazuju da je ruralna sredina generalno bila zapostavljana (Hoffman 1959:562).