Komentari

U uslovima globalizacije, kada nove tehnologije dovode do umrežavanja sveta, a globalna ekonomija “guta” narode i nacije, kada se politika sve više transformiše u znaku “demokratije bez granica” i kada neoliberalna ideologija i asimetrični model globalizacije generiraju “eksploataciju bez granice” – kultura je poslednja enklava, beleg po kome će se prepoznavati narodi, u zajednici čovečanstva, čuvajući svoj identitet. Bez očuvanja kulturne raznolikosti, čovečanstvo ulazi u doba megdonaldizacije i kretenizacije. A pesnik reče “da cvet koji zaboravi na svoje korene, ne zaslužuje da raste!”. Zbog toga mali narodi, u globalnom selu koje nastaje, moraju da respektuju megatrend o metamorfozi geopolitike i geoekonomije u geokulturu u XXI veku. Upravo, to je vrlo značajno u borbi za njihov opstanak i razvoj, za njihovu emancipaciju, ali i očuvanja čovečanstva kao multikulturne zajednice ravnopravnih građana i naroda.

Kada je u pitanju sadašnje stanje kulture i kulturne politike u Srbiji, neophodno je još jednom istaći potrebu bržeg napuštanja kulturnog neoliberalizma i izgrađivanje modernog socijal- demokratskog koncepta kulturne politike koji će imati razvojnu, integrativnu i emancipatorsku ulogu u savremenim društvenim promenama. Ako je rat počeo u glavama ljudi onda se i borba za mir mora osvajajati “novim prosvetiteljstvom” (T. Inđić), novim prosvetljenjem, radikalnim prevrednovanjem sistema vrednosti. U tom smislu Srbija mora imati snage, ne samo za suočavanje sa prošlošću, već i za izgrađivanje kritičkog odnosa prema savremenim tendencijama u kulturi koje idu iz šireg okruženja. Ona mora imati snage da se otme iz čeljusti kulturnog neoliberalizma, koji vodi kulturi zavisnosti i otvara put kulturnom imperijalizmu. To, pak, ne treba da znači nikakvo zatvaranje Srbije i njen put u kulturnu izolaciju. Srbija ima snage da se svojom kreativnom kulturom preliva u svetsku riznicu kulture čovečanstva. Patriotizam njenih građana i njenog naroda, ono što je Miguel De Unamuno nazvao ”religijom rodoljublja”, ne mora uvek da dobije “vojničke oblike”^[18]. Danas je neophodno da se živi u skladu sa modernim izazovima, u duhu poruke starog Đure Daničića da se “za otadžbinu može ginutu na svakom poslu”.

(Autor je redovni profesor Opšte sociologije na Departmanu za sociologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu. Bavi se problemima sociološke teorije i sociologije razvoja i rukovodilac je makroprojekta Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracija. Prilog sa skupa "Kulturna politika u Srbiji" koji je u organizaciji NSPM održan 31. avgusta i 1. septembra na Tari.)

Savremeno srpsko društvo razapeto je između izazova modernizacije i retradicionalizacije. Po mnogim indikatorima to je anomično društvo sa izrazitim protivrečnostima. Neoliberalni model zavisne modernizacije doveo je do periferizacije privrede, društva i kulture.

Istraživanje kulturnog potsistema, u okviru globalnog sistema, danas je višestruko značajno. Devastacija ovog potssitema ima katastrofalne posledice, kako po pitanju socio-kulturne integracije društva tako i očuvanja nacionalnog identiteta, kao i sa stanovišta formiranja razvojnih i emancipatorskih potencijala.

U svom radu autor kritikuje model imitativne kulture zavisnosti, kao i posebno razmatra potrebe i mogućnosti definisanja modela kulturne politike u uslovima tranzicije, koji bi omogućio sintezu tradicionalnih i modernih vrednosti i bio u funkciji napretka i slobode, a ne novih oblika porobljavanja.

Ključne reči: kulturna politika, zavisna modernizacija, identitati, napredak, emancipacija.

CULTURAL POLITICS IN SERBIA – BETWEEN THE DEPENDENCY CULTURE AND A SEARCH FOR ITS OWN MODEL

(A discussion of the role of cultural politics from the point of view of Sociology of sociological changes and geoculture of Serbia’s development)

Contemporary Serbian society is torn between the challenges imposed by the processes of modernization and retraditionalization. According to many indicators it is an anomic society with distinct contradictions. A neo-liberal model of dependent modernization has led to the marginalization of economy, society and culture.

The study of a cultural subsystem, within the global system, is significant in many aspects. The devastation of this subsystem has negative results both in socio-cultural integration of the society and the preservation of national identity, and in the formation of developmental and emancipation potentials.

In this paper the author criticizes a model of imitational dependency culture, and he also discusses needs and possibilities of defining a model of cultural politics in the period of transition, which would enable a synthesis of traditional and modern values and which would help the promotion of further development and freedom, but not the promotion of new forms of slavery.

Key words: Cultural politics, dependent modernization, identity, development, emancipation.

* Rad je deo istraživačke delatnosti autora na projektu 149014D Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracija, koji se realizuje na Filozofskom fakultetu u Nišu, a finansira ga Minitarstvo nauke RS.

[1] Opširnije o ovome u autorovoj studiji: Put u zavisno društvo (Bilans tranzicije na Balkanu), Niš, Centar za balkanske studije, 2004.

[2] U vezi s tim, podsćamo na definicije funkcija kulture i kulturne politike koje su u svojim radovima dali M. Ilić (Sociologija kulture i umetnosti, 1987), Z. Golubović (Čovek i njegov svet, 1998), P. Štompka (The sociology of social change, 1994) i Z. Bauman (Kultura i društvo, 1984).

[3] Citirano prema: Prnjat, B. Kulturna politika, Beograd, Radnička štampa, 1979, str. 32.

[4] Citirano prema B. Prnjat, Kulturna politika, Beograd, Radnička štampa, 1979, str. 21.

[5] B. Prnjat, Kulturna politika i kulturni razvoj, beograd, Savremena administracija, 1986, str. 37-42.

[6] M. Dragićević-Šešić i B. Stojković (1996), Kulturni menadžment, animacija i marketing, Beograd, Clio, str. 40.

[7] B. Prnjat, Uvod u kulturnu politiku, Stilos, Novi Sad, 2007, str. 186.

[8] S. Jovanović, Kulturni obrazac, Stubovi kulture, Beograd, 2005. str. 45.

[9] Videti opširnije u autorovoj studiji: Ka kulturi mira na Balkanu, Centar za balkanske studije, Niš, 2005, str. 64.

[10] Opširnije o tome videti u člancima Dimitrija Vujadinovića “Na rubu kulturnog siromaštva” i “Seobe, intelektualne i umetničke”, Politika, Beograd, od 11. i 13. avgusta 2007.

[11] D. Vujadinović, “Seobe, intelektualne i umetničke”, Politika (Kulturni dodatak) od 11. 08. 2007, str. 2.

[12] U vezi stim S. Jovanović piše: “Kultura je širi pojam i od nauke i od umetnosti i od politike... kada je reč o kulturi jednog naroda, moraju se uzeti u obzir sve grane njegovog duhovnog života: ne samo njegova nauka, nego isto tako njegiva vera i moral, njegova književnost i umetnost, njegova politika i pravo, njegova vojska i privreda, njegovi običaji i zabave... tek se na osnovu svega toga može reći kakav kulturni obrazac taj narod ima i koliko je taj obrazac produbljen i prefinjen” (Kulturni obrazac, Stubovi kulture, Beograd, 2005, str. 41-42).

[13] Trivo Inđić, Kultura i kulturna politika, RU “Đuro Salaj”, Beograd, 1966., str. 25.

[14] Opširnije o tome videti u: Lj. MItrović, Savremeno društvo – strategije razvoja i akteri, Institut za političke studije, Beograd, 1996, str. 167.

[15] Opširnije o ovom konceptu videti u studiji F. Majora Sutra je uvek kasno, Jugoslovensa revija, Beograd, 199., str. 69.

[16] Videti opširnije u autorovoj studiji Ka kulturi mira na Balkanu, Centar za balkanske studije, Niš, 2005, str. 62-63.

[17] Opširnije u studiji Kristofera Laša, Pobuna elita i izdaja demokratije, Svetovi, Novi Sad, 1996.

[18] Opširnije o tome vdeti u studiji M. Unamuna Građanski rat i mir, Vreme, Beograd, 1993.